Voltooid leven? Een opinie

Al een tijdje zingt de discussie over het zogenaamde voltooide leven rond. Het gaat daarbij om de vraag: is het goed om van staatswege mensen te helpen hun leven te beëindigen als zij aangeven dat in hun ogen het leven voltooid is?
En hoewel het geen vraag is die je altijd en overal tegenkomt, rijzen mij toch iedere keer weer de haren ten berge als het er over gaat in praatprogramma’s, politieke debatten en dergelijke. Ik vind deze hele discussie een losgeslagen exces van een doorgeslagen liberaal denken. Een denken dat in de kern zegt: ieder moet zelf maar weten hoe die het leven leidt en beëindigt. Individuele keuze en vrijheid! Daar bemoeien wij ons niet mee. En als jij er uit wilt stappen, dan maken wij dat mogelijk.

Maar dat is waarlijk de grootst mogelijke onzin. De mens is niet een volledig vrij individu dat alleen uitmaakt hoe hij of zij het leven leidt en eindigt in absolute vrijheid. Wij zijn sociale wezens en onze levens krijgen vorm in samenhang met anderen. Dat blijkt al in het scheppingsverhaal van de Bijbel, waarin we kunnen lezen dat de mens niet gemaakt is om alleen te zijn. Daarom krijgt Adam immers een partner die bij hem past. Samenleven is fundamenteel menselijk en samenleven betekent samen verantwoordelijkheid nemen voor elkaar. Het leven is dus niet van mij alleen, het is van mij én mijn naasten en het is van mij én God. Dat is niet alleen een theologisch principe. Als ouder, echtgenoot en zoon, voel ik dat persoonlijk net zo.
Daarom kan je ook in een samen-leving niet deze keuze voor een einde aan een voltooid leven bij het individu leggen. Het getuigt van een enorme kilheid en een ongelofelijk misverstaan van het wezen van de mens om iemand in de keuze van een voltooid leven vrij te laten als ware het een subjectieve, individuele beslissing alleen. Ik ben daarom ook zo gecharmeerd van het manifest 'waardig ouder worden' waarin wordt geprobeerd ouderen te waarderen en hen te ondersteunen, zodat zij meer levensvulling, vreugde en kwaliteit ervaren en zich niet overbodig voelen of het gevoel hebben dat hun leven voorbij en voltooid is. Ik denk dat daar veel te winnen is: voor ouderen zelf, maar ook voor ons als doorgeslagen individualistische samenleving. We zouden daarin veel kunnen herontdekken van wat we zijn kwijtgeraakt.

Voorstanders van het recht op levensbeëindiging op wens van iemand bij een voltooid leven, zullen daartegen inbrengen dat zij juist niet mensen aan hun eigen lot overlaten, maar oog hebben voor hun naaste door dit mogelijk te maken in een wet met voorwaarden en regels. Met voorwaarden en regels voorkomen we misbruik en kunnen we objectief beoordelen of we een juiste keuze maken. Zo regelen we dat in een beschaafd land en dát is een teken van samenleven. Maar dit is een contradictie: of je kiest voor een weg waar het liberale principe van volledige individuele vrijheid om het leven voltooid te achten voorop staat, of je legt het oordeel daarover bij samenleving. Je kunt niet beide hebben.
Toch wordt met name dit onzalige plan door D66 gepromoot als dé oplossing. Zij menen de sleutel gevonden te hebben. Maar hoe kan een mens, wie die mens dan ook is, objectief beoordelen of het leven van een ander voltooid is? Dat de wens die iemand uitspreekt, het oordeel dat iemand zelf geveld heeft, terecht is en ingewilligd moet worden, of niet? Dat is objectief gezien onmogelijk in mijn ogen. Bovendien, wie zou dat werk willen doen? Ik kan me werkelijk niet voorstellen dat je als 'stervensbegeleider' je leven wijdt aan de dood en het oordelen over het al dan niet voltooide leven van iemand anders. Alsof je beul en rechter tegelijk bent en dan niet op gebied van straf en misdaad, wat al behoorlijk ingewikkeld is, maar op de schaal van het leven in zijn geheel. Nog afgezien van de vraag hoe je daarvoor objectieve criteria opstelt? Volgens mij zijn die er helemaal niet en als je iets formuleert zit daar altijd een grijs gebied in. Dat zit zelfs al in de euthanasie-wetgeving van dit moment, laat staan als er criteria moeten worden bedacht over een vage en niet eenduidig te definiëren term als 'voltooid leven.' Dit wordt heel snel een heel suggestief en subjectief proces, wat zeer afhankelijk zal zijn van de betrokken personen, zowel aanvrager als 'beoordeler.' Wie zou zich daar werkelijk bevoegd voor voelen en welke HBO-opleiding of welk WO-traject zou mensen hiervoor kunnen opleiden?

Verder is er de druk die er impliciet of expliciet vanuit zal gaan als dit ooit wet en regel wordt. Dan kunnen voorstanders wel zeggen dat ze niemand willen dwingen, edoch alleen de mogelijkheid willen geven aan mensen die dit wensen, maar zo werkt het niet. De mens is geneigd tot alle kwaad, zegt een oud christelijk credo al en dat zal ook hier zo zijn. Er zullen mensen zijn die misbruik zullen willen maken van deze mogelijkheid, omdat ze baat hebben bij het overlijden van iemand. En juist bij een vaag en moeilijk te definiëren term als het voltooide leven, waar je alleen subjectieve criteria voor aan de dag kunt leggen, is dit gevaar van misbruik reëel aanwezig.
Sommige mensen, zeker van een bepaalde leeftijd, zullen zich door deze wet,- en regelgeving zelf (sneller) tot last gaan voelen, of dit nu terecht is of niet. Je kan immers ook een andere weg kiezen. Gedachten zullen opkomen als: nu moeten mijn kinderen voor me zorgen in hun drukke levens, nu kost ik alleen maar geld en ben ik een last voor de maatschappij, en ga zo maar door. Mensen, zeker onze ouderen, zouden beschermd moeten worden voor dit soort dilemma's, zelfs al zou dit een onbedoeld effect zijn. 

In de Bijbel staat regelmatig dat mensen sterven, oud en der dagen zat. Tot op zekere hoogte denk ik dan ook dat dit bij het leven hoort. Het is een product van onze tijd dat we dit, net als elke andere vorm van lijden en pijn, weg willen duwen en er een oplossing voor willen geven. En hoewel ik de behoefte daaraan begrijp, vraag ik mij wel af of dit de weg is die wij moeten gaan?
Het is in mijn ogen niet haalbaar om dit vorm te geven in wet,- of regelgeving en het is in mijn ogen een misverstaan van de mens in zijn leven én zijn dood, het is een verworden en verwrongen interpretatie van doorgeslagen individualisme. Het is niet de weg die wij moeten gaan als maatschappij en ik denk dat wij als christenen hierin ook onze stem in liefde mogen laten horen. Dit is voor ons meer dan een brug te ver.

Roelof Ham

Lees ook:

• Euthanasie bij psychisch lijden toegejuicht

• Onderzoek naar euthanasie bij autisme en intellectuele handicaps