Bespiegeling op de drempel van de tijd
We hebben geen groot verhaal en dat is een probleem, maar ook een kans
Het was de Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard die zei: ‘Het leven wordt voorwaarts geleefd, maar achterwaarts begrepen.’ Hij bedoelde daarmee dat je achteromkijkend naar waar je vandaan komt, begrijpt wie je bent en waarom; het verstaan is achterwaarts. In een ideale situatie leven we vervolgens vanuit deze wetenschap ons leven voorwaarts met richting, doel en hoop! Toch lijken we dat als moderne mensen en samenleving vergeten te zijn.
Doel
Een mens heeft een doel nodig in het leven, iets om na te streven. Dat is gezond. Dat is waarom we gemaakt zijn: wij zijn geschapen in het beeld van God om Hem te vinden en ons doel wordt dan ook gevonden in Hem. God wil daarom dat we – in Zijn beeld – bijdragen aan wat Hij gemaakt heeft. Hij heeft ons daarvoor gaven en talenten gegeven om onze rol in Zijn Koninkrijk in te nemen, dit uiteraard uniek ingevuld voor eenieder van ons naar onze omstandigheden en mogelijkheden.
Het mooie van de uitspraak van Kierkegaard is dat we daarbij een template krijgen om dat in het leven in te vullen. Immers als we achterwaarts begrijpen wie we zijn, waarom we zo zijn en op welke schouders we staan, kunnen we op weg naar de voleinding van daaruit aan het grote project van de geschiedenis van Gods schepping en de mensheid als schepping van God bijdragen. We leven immers niet een vacuüm, maar in de tijd en zijn daar onderdeel van. Kijk wat dit betreft alleen maar naar de geschiedenis van de Bijbel en hoe dat voor ons betekenis heeft.
Leegte
Onze samenleving en de moderne mens van het westen en Nederland, is dit besef echter grotendeels kwijt. Het besef van onze gedeelde geschiedenis en het grote verhaal dat ons daarin wordt verteld, is onderhavig aan de teloorgang van het minder bekend zijn en doorgegeven worden. Wat nog wel gedeeld wordt heeft al snel een vieze bijsmaak: onze geschiedenis is problematisch, zo horen we, met slavernij, uitbuiting van mensen voor economisch gewin en wat niet meer zij.
Verder is het moderne liberale levensgevoel een belangrijke factor. We leven immers vandaag de dag als individuen onze levens vrij, zoals wij dat zelf willen. We laten ons geen banden meer opleggen van familie, staat, geloof, geschiedenis, eer, groep of wat dan ook maar. We streven onze eigen verlangens en begeerten na – wat dat ook is – en zijn wat we voelen dat we (willen) zijn. En zo niet, dan maken we het zo. Dat is het moderne ideaal: absolute, individuele vrijheid als hoogste goed!
Naar mijn idee is dit mede een oorzaak voor het feit dat we niet meer echt voorwaarts leven als samenleving. We hebben geen groot verhaal meer waar we in geloven en voor gaan. Onze samenleving is daardoor in een zero-sum situatie verzeild geraakt (in ieder geval voor ons gevoel). Hiermee bedoel ik dat we decennialang als samenleving hebben geloofd in het verhaal van vooruitgang. We leefden van daaruit ons leven voorwaarts vanuit het besef en het inzicht van waar we vandaan gekomen zijn. Dat vertelde ons dat we mochten zien op wat we bereikt hebben: kijk eens wat we gedaan hebben in de afgelopen eeuwen en zie wat we nog kunnen bereiken! Een beter leven is mogelijk, als we als samenleving en individuen ons daarvoor inzetten! Deze levenshouding maakte dat we elkaar ook dingen gunden, want de winst van de een ging niet ten koste van wat de ander had. Nu echter leven we in een tijd dat we dat niet meer geloven. We hebben geen groot verhaal en we zien alles als daarmee een zero-sum: het geluk en de winst van de ander gaat ten koste van mijn eigen geluk. Martin Sommer omschrijft: ‘Ineens was de open haard van de ene buurman de oorzaak van het astma van de anderen, de vliegreis van de een ging ten koste van de toekomst van de kinderen van de ander (1).’
De gemeenschap van geloof
Deze levenshouding vind je ook in de Kerk van Jezus terug; althans in het deel waar ik en vele van mijn lezers zich bevinden. Ik heb het over de evangelische, protestantse wereld. Die heeft weinig besef van haar historie. De meeste gelovigen weten niet op welke schouders van voorgangers ze staan, wat deze geloofden, waar ze voor stonden en waarom. Dat is eigen aan de beweging. We zien onszelf het liefst als het project van het herstel van de Nieuwtestamentische gemeente en we zijn daarbij gevormd om terughoudend te zijn ten opzichte van traditie (zonder dat we dat vaak zelf doorhebben!). Dit inherente kenmerk wordt versterkt door de tijdsgeest en levensvisie van de 21e eeuw. Waar de evangelische christen altijd al individualistisch was in zijn geloof en beleving, wordt dat hierdoor alsmaar sterker. Zo klinkt er vandaag de dag op het evangelische erf veelvuldig dat we niet moeten oordelen en dat wat jij voelt, denkt of gelooft is iets tussen jou en God. Daar mogen we enkel met de grootste omslachtigheid over spreken.
Als gelovige, theoloog en voorganger zie ik dit veelal met lede ogen aan: wat mij betreft mogen we best meer spreken over wat we waarom geloven en waar dat vandaan komt. Dat verrijkt. Onze voorgangers deden ook niet zomaar wat en uit die rijke geschiedenis kunnen we leren, zowel in en vanuit de Bijbel, maar gerust ook daarbuiten. We zullen hierdoor beseffen waar we onderdeel van uitmaken, dat we mee mogen werken aan iets groters dat ons eigen ik en onze tijd overstijgt. Het zal het besef versterken dat we onderdeel zijn van de kerk van alle eeuwen die Jezus verwacht en die gelooft in de volvoering van Gods plan in de tijd, zoals de Bijbel ons dat leert.
Samenleving
Dat is niet alleen voor onszelf, maar zelfs voor onze hedendaagse samenleving als westerse beschaving belangrijk. Het getuigenis van Ayaan Hirshi Ali (die vorig jaar tot geloof kwam), is daarbij veelzeggend. Zij is van conservatief islamitische afkomst en na haar komst naar Nederland als vluchteling, maakte ze zich daar los van. Ze werd een vooraanstaande politica, maar verliet uiteindelijk het land. Ze ging wonen in Amerika en trouwde daar met een Amerikaanse man. Ze werd actief in de grote atheïstische beweging van het begin van deze eeuw en raakte bevriend met mensen als Richard Dawkins. Er was geen God, zo geloofde ze, en wij moesten en mochten leven zoals wij dat zelf wilden.
Toch, zo vertelt ze na haar bekering, ging deze lege levensvisie meer en meer wringen. Ze ontdekte dat in de grote clash van beschavingen, het westen zonder een groot verhaal dat ons drijft en ons verbindt, geen stand zal houden in de clash met bijvoorbeeld de islamitische wereld. Als wij niet weten wie wij zijn, waar we vandaan komen (achterwaarts begrijpen), kunnen we niet met de blik vooruit leven als zelfverzekerde, sterke, trotse beschaving die staat voor een gedeeld verhaal van hoop en toekomstverwachting (voorwaarts leven).
Deze constatering maakte dat ze op zoek ging en uiteindelijk de waarde van het christendom ontdekte. Daaruit groeide de overtuiging dat het niet alleen als cultureel, moreel en politiek verhaal belangrijk was, maar ook voor haar persoonlijk, waardoor ze tot levend geloof mocht komen.
Naar mijn overtuiging is dit – naast al het andere dat we kunnen en mogen doen en betekenen als gelovigen en kerken – tegenwoordig een belangrijke rol die we kunnen vervullen. Het is een kans die we krijgen en die we niet mogen verkwanselen. De kerk van alle eeuwen, ook die van het westen, is een bron van inspiratie, van kracht en hoop. Ze heeft ons als beschaving gemaakt tot wie we zijn en dat is iets om trots op te zijn! Ons geloof en waar we voor staan kan ons verder brengen. Het kan ons perspectief geven en body voor de grote cultuurstrijd die gevoerd wordt vandaag de dag. Daarin zit ook een kans om op daarbij te getuigen en mensen op het pad te zetten om Christus persoonlijk te leren kennen. Een veelzeggende statistiek: het aantal jongeren dat toetreedt tot de orthodoxe kerken in het westen is nu groter dan decennia daarvoor. Nog een: de groots opgezette kerstdiensten van grote megakerken als Mozaïek worden massaal bezocht. Tickets ervoor waren af binnen de kortste tijd uitverkocht. Dat is veelzeggend. Voor de jonge generatie is christendom niet meer gedateerd of oubollig. Zij zijn zoekende en zien meer en meer de waarde in van wat we zelf als maatschappij, samenleving en cultuur hebben.
Tijd
Zolang ons het nog gegeven is, mogen we ons hiervoor inzetten, want nog is er genadetijd. Daarin mogen we strijden tegen de leegte van het kwaad dat in de wereld werkt. Die leegte is het plan van de duivel. Deze leegte en het gebrek aan een verhaal dat hoop geeft, wordt door het kwaad gebruikt als een ingang voor misleiding. Uiteindelijk zal dit ingevuld worden in de persoon van de antichrist. Als mensen geen hoop meer hebben, kan een valse messias daar eenvoudig op inspringen en – dat leert de Bijbel – zo zal het ook gaan: de antichrist zal opkomen en de wereld weer ‘hoop’ geven. Hoop die vals zal blijken, maar daarom niet minder bedrieglijk verleidelijk. Wij weten echter dat er maar een is die werkelijk hoop geeft: Zijn naam is Jezus de Christus. Wij hebben de opdracht om dat bekend te maken en juist in wat ik hier beschreven heb, liggen vandaag de dag unieke kansen!
Noot:
(1) 'De nieuwe standen staat', Martin Sommer (Prometheus 2024), 35
