Zijn we dwaas geworden?
Feike ter Velde • 89 - 2013 • Uitgave: 24
We worden in de Bijbel steeds weer opgeroepen om terug te keren tot de nuchtere werkelijkheid. Toch zien we in onze samenleving – en daarvan zijn christenen niet uitgesloten – een ontwikkeling die erop wijst dat we de nuchterheid allang verlaten hebben. Waarom? Omdat geen denkend mens kan leven en ademhalen in een wereld waarin het alleen draait om het zichtbare, om de botte werkelijkheid, zoals vertaald in het evolutionisme, dat is: de schepping heeft zichzelf geschapen. De moderne stap in de dwaasheid is een poging om aan die werkelijkheid te ontsnappen.
In de jaren ’70 – nog niet zo erg lang na mijn radicale bekering – werd ik door een Amerikaanse zendeling van Nederlandse afkomst gewezen op een boekje van dr. Francis Schaeffer, Escape from Reason, vrij vertaald als: Vlucht uit het gezonde verstand. In mijn gesprek met de zendeling kwam mijn prangende vraag aan de orde: Hoe moet je nu als christen in deze wereld leven? Is dat uitstappen in een wereld van wonderen en tekenen, moet je het redelijke, het verstandelijke, verlaten om te vluchten in een wereld van het irreële?
Velen deden dat in die tijd. Oosterse goeroes trokken grote groepen achter zich aan. Veel studenten uit Amerika gingen naar Azië, op zoek naar spirituele ervaringen, weg van een gesloten en verstikkende wereld. Sommigen maakten spectaculaire en wonderbaarlijke dingen in de toverij van oosterse geesten en goden. Verdovende en geestverruimende drugs deden hun intrede… op de universiteiten(!). Op de televisie kwamen academici en studenten uitleggen hoe de ziel van de mens in de ruimte wordt gesteld door deze middelen. Vandaag weten we wel beter, maar de drugs zijn niet meer weg te denken. Maar nu in de laagste sociale klasse.
Ook binnen de christelijke wereld was een zoektocht begonnen naar spirituele ervaringen, spectaculaire diensten en bovennatuurlijke fenomenen. Onlangs nog las ik een boekje uit de evangelische boekwinkel met de boodschap dat het bovennatuurlijke door het werk van de Geest nu net zo gewoon is als het natuurlijke. Omdat veel christenen het werk van de Geest niet kennen – zo klonk het verwijt in dit boekje – heeft men hier ook geen weet van. Maar… wij weten wel beter, begreep ik. Zo’n boekje is een duidelijk bewijs voor de vlucht uit het gezonde verstand in een irreële wereld, die in feite echter niet bestaat. Het is een leugenwereld. Begrijpelijk dat het gebeurt – die gesloten wereld is immers verstikkend – maar het aangereikte medicijn is niet de oplossing van de kwaal. Zijn we dwaas geworden?
Kijk even terug!
De beroemde Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) was een Duitse wetenschapper, toneelschrijver, romanschrijver, filosoof, dichter, natuuronderzoeker en staatsman. Goethe was de schrijver van onder meer Faust. De componist Charles Gounod maakte daar een opera van, die ik in mijn jeugd al heb gezien. Dokter Faust – hij leefde in de 16e eeuw – was een bijzondere man, zo bijzonder dat de Duitse filosoof Oswald Spengler (hij schreef het boek in 1922: Ondergang van het Avondland, over de ondergang van onze Westerse beschaving – later verboden door de nazi’s!) beweert dat de hele Westerse cultuur gezien moet worden in het licht van de Duitse magiër, dokter Faust, die een pact met de duivel sloot om een gelukkig leven op aarde te hebben in het hier en nu. Wat daarna gebeurt, na de dood, interesseerde Faust niet.
Het is buitengewoon interessant hoe Spengler zijn visie op het Avondland opbouwt aan de hand van de achter ons liggende beschavingen en grote culturen, te beginnen met de Babylonische cultuur. Onder deze culturen ook de Grieks-Romeinse cultuur, van waaruit het moderne Europa is voortgekomen. Spengler was een originele denker, die we zelden of nooit vinden in rij van grote filosofen. Zijn originaliteit zit ’m mijns inziens in een soort van geestelijke duiding van de grote culturen en die culturen ook met namen verklaart. In feite spreekt Spengler van een metafysische bovencultuur. Dit is, zonder dat Spengler dat bedoelt te zeggen, m.i. door-en-door bijbels. Zo is de Grieks-Romeinse cultuur, volgens Spengler, verbonden met de Griekse god Apollon – zoon van de oppergod Zeus – en onze moderne Westerse wereld is geestelijk verbonden met de Duitse magiër en medicus Johann Faust.
Kunst als venster naar binnen
Maar nu Goethe (uitspraak: Geute). Het verhaal van Faust is vooral beroemd geworden door het werk van Goethe. Daarin wordt ons verteld dat dokter Faust de weg van zijn gezonde en hoogontwikkelde verstand heeft verlaten en zich is gaan bezighouden met de alchemie, de magie en de duivel. Faust wordt, in het werk van Goethe een in tweeën gescheurd persoon, die klaagt: Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust – Twee zielen wonen in mijn borst.
Oswald Spengler ziet in deze ‘erfenis’ van Goethe de verdere ontwikkeling in Europa. Het rationele en irrationele moeten met elkaar in harmonie gebracht worden. De twee zielen in de borst van Faust moeten weer samengebracht worden tot een ziel. Zo is het ook gegaan in Europa! Het gaat hier niet alleen om fantasieën van een groot kunstenaar als Goethe. Het is een dieper zien, profetisch zien in de meta-cultuur, de onzichtbare goden van deze wereld. Goden en geesten, afgoden en demonen (Efeziërs 6:12), die de koers schijnen te bepalen van deze wereld, los van de God van Israël.
In de periode van de Romantiek (19e eeuw) kwam dit zoeken naar een nieuwe eenwording van het zichtbare en het onzichtbare in kunst tot uiting. De harde werkelijkheid van de feiten enerzijds en de emotie, de intuïtie en de verbeelding anderzijds komen samen in de kunstuitingen van de romantiek. Het immanente, dat is het tastbare, en het transcendente, dat is het onzichtbare áchter en boven de dingen, moeten weer worden samengebracht. Het gesloten wereldbeeld moet worden opengebroken. Maar de Romantiek bracht niet de gewenste totaliteit van het leven, het zichtbare en het onzichtbare, terug. Het is meer tot een vlucht uit de werkelijkheid geworden: Droom je dromen is vandaag de nieuwe modekreet. God is weg, bestaat niet, is doodverklaard. Dan blijft niets anders over dan een harde en gesloten werkelijkheid, waarin een denkend mens echter niet kan ademen en leven. Topmanagers in het bedrijfsleven en mensen van de grachtengordel zijn naarstig op zoek naar een nieuwe zingeving van het leven. Bij kerstvieringen en nieuwjaarsborrels worden tegenwoordig moderne dominees uitgenodigd om hun zegje te doen over de zin van het bestaan en de invoering van spiritualiteit in een dode geestloze wereldwerkelijkheid. Managementcursussen laten dit ook met regelmaat zien.
Ook binnen het christendom zien we deze vlucht uit de werkelijkheid. Het rationele wordt ingeruild voor het irrationele – net als bij dokter Faust. Dit is de grote bedreiging voor de Gemeente van Christus. Daarom hebben we de volle wapenrusting Gods nodig. En die is voor iedere gelovige beschikbaar.
Feike ter Velde
In de jaren ’70 – nog niet zo erg lang na mijn radicale bekering – werd ik door een Amerikaanse zendeling van Nederlandse afkomst gewezen op een boekje van dr. Francis Schaeffer, Escape from Reason, vrij vertaald als: Vlucht uit het gezonde verstand. In mijn gesprek met de zendeling kwam mijn prangende vraag aan de orde: Hoe moet je nu als christen in deze wereld leven? Is dat uitstappen in een wereld van wonderen en tekenen, moet je het redelijke, het verstandelijke, verlaten om te vluchten in een wereld van het irreële?
Velen deden dat in die tijd. Oosterse goeroes trokken grote groepen achter zich aan. Veel studenten uit Amerika gingen naar Azië, op zoek naar spirituele ervaringen, weg van een gesloten en verstikkende wereld. Sommigen maakten spectaculaire en wonderbaarlijke dingen in de toverij van oosterse geesten en goden. Verdovende en geestverruimende drugs deden hun intrede… op de universiteiten(!). Op de televisie kwamen academici en studenten uitleggen hoe de ziel van de mens in de ruimte wordt gesteld door deze middelen. Vandaag weten we wel beter, maar de drugs zijn niet meer weg te denken. Maar nu in de laagste sociale klasse.
Ook binnen de christelijke wereld was een zoektocht begonnen naar spirituele ervaringen, spectaculaire diensten en bovennatuurlijke fenomenen. Onlangs nog las ik een boekje uit de evangelische boekwinkel met de boodschap dat het bovennatuurlijke door het werk van de Geest nu net zo gewoon is als het natuurlijke. Omdat veel christenen het werk van de Geest niet kennen – zo klonk het verwijt in dit boekje – heeft men hier ook geen weet van. Maar… wij weten wel beter, begreep ik. Zo’n boekje is een duidelijk bewijs voor de vlucht uit het gezonde verstand in een irreële wereld, die in feite echter niet bestaat. Het is een leugenwereld. Begrijpelijk dat het gebeurt – die gesloten wereld is immers verstikkend – maar het aangereikte medicijn is niet de oplossing van de kwaal. Zijn we dwaas geworden?
Kijk even terug!
De beroemde Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) was een Duitse wetenschapper, toneelschrijver, romanschrijver, filosoof, dichter, natuuronderzoeker en staatsman. Goethe was de schrijver van onder meer Faust. De componist Charles Gounod maakte daar een opera van, die ik in mijn jeugd al heb gezien. Dokter Faust – hij leefde in de 16e eeuw – was een bijzondere man, zo bijzonder dat de Duitse filosoof Oswald Spengler (hij schreef het boek in 1922: Ondergang van het Avondland, over de ondergang van onze Westerse beschaving – later verboden door de nazi’s!) beweert dat de hele Westerse cultuur gezien moet worden in het licht van de Duitse magiër, dokter Faust, die een pact met de duivel sloot om een gelukkig leven op aarde te hebben in het hier en nu. Wat daarna gebeurt, na de dood, interesseerde Faust niet.
Het is buitengewoon interessant hoe Spengler zijn visie op het Avondland opbouwt aan de hand van de achter ons liggende beschavingen en grote culturen, te beginnen met de Babylonische cultuur. Onder deze culturen ook de Grieks-Romeinse cultuur, van waaruit het moderne Europa is voortgekomen. Spengler was een originele denker, die we zelden of nooit vinden in rij van grote filosofen. Zijn originaliteit zit ’m mijns inziens in een soort van geestelijke duiding van de grote culturen en die culturen ook met namen verklaart. In feite spreekt Spengler van een metafysische bovencultuur. Dit is, zonder dat Spengler dat bedoelt te zeggen, m.i. door-en-door bijbels. Zo is de Grieks-Romeinse cultuur, volgens Spengler, verbonden met de Griekse god Apollon – zoon van de oppergod Zeus – en onze moderne Westerse wereld is geestelijk verbonden met de Duitse magiër en medicus Johann Faust.
Kunst als venster naar binnen
Maar nu Goethe (uitspraak: Geute). Het verhaal van Faust is vooral beroemd geworden door het werk van Goethe. Daarin wordt ons verteld dat dokter Faust de weg van zijn gezonde en hoogontwikkelde verstand heeft verlaten en zich is gaan bezighouden met de alchemie, de magie en de duivel. Faust wordt, in het werk van Goethe een in tweeën gescheurd persoon, die klaagt: Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust – Twee zielen wonen in mijn borst.
Oswald Spengler ziet in deze ‘erfenis’ van Goethe de verdere ontwikkeling in Europa. Het rationele en irrationele moeten met elkaar in harmonie gebracht worden. De twee zielen in de borst van Faust moeten weer samengebracht worden tot een ziel. Zo is het ook gegaan in Europa! Het gaat hier niet alleen om fantasieën van een groot kunstenaar als Goethe. Het is een dieper zien, profetisch zien in de meta-cultuur, de onzichtbare goden van deze wereld. Goden en geesten, afgoden en demonen (Efeziërs 6:12), die de koers schijnen te bepalen van deze wereld, los van de God van Israël.
In de periode van de Romantiek (19e eeuw) kwam dit zoeken naar een nieuwe eenwording van het zichtbare en het onzichtbare in kunst tot uiting. De harde werkelijkheid van de feiten enerzijds en de emotie, de intuïtie en de verbeelding anderzijds komen samen in de kunstuitingen van de romantiek. Het immanente, dat is het tastbare, en het transcendente, dat is het onzichtbare áchter en boven de dingen, moeten weer worden samengebracht. Het gesloten wereldbeeld moet worden opengebroken. Maar de Romantiek bracht niet de gewenste totaliteit van het leven, het zichtbare en het onzichtbare, terug. Het is meer tot een vlucht uit de werkelijkheid geworden: Droom je dromen is vandaag de nieuwe modekreet. God is weg, bestaat niet, is doodverklaard. Dan blijft niets anders over dan een harde en gesloten werkelijkheid, waarin een denkend mens echter niet kan ademen en leven. Topmanagers in het bedrijfsleven en mensen van de grachtengordel zijn naarstig op zoek naar een nieuwe zingeving van het leven. Bij kerstvieringen en nieuwjaarsborrels worden tegenwoordig moderne dominees uitgenodigd om hun zegje te doen over de zin van het bestaan en de invoering van spiritualiteit in een dode geestloze wereldwerkelijkheid. Managementcursussen laten dit ook met regelmaat zien.
Ook binnen het christendom zien we deze vlucht uit de werkelijkheid. Het rationele wordt ingeruild voor het irrationele – net als bij dokter Faust. Dit is de grote bedreiging voor de Gemeente van Christus. Daarom hebben we de volle wapenrusting Gods nodig. En die is voor iedere gelovige beschikbaar.
Feike ter Velde
