Waarom mensen niet (meer) geloven
Uit ieder onderzoek naar geloven in ons land komt steeds dezelfde conclusie: steeds minder mensen geloven en georganiseerde religies als het christendom met een heilig boek, een opvatting over goed en fout, kerkelijke structuren en dergelijke, nemen eveneens af. Ook wij Bijbelgetrouwe christenen zien de kerkverlating en geloofsafval. Geloven in Jezus en zijn evangelie zoals dat in Gods Woord staat is niet meer aantrekkelijk of populair. Hoe komt het dat mensen niet meer geloven? Ik deel met jullie een aantal van mijn ervaringen.
Externe, negatieve invloeden
Een belangrijke oorzaak waarom mensen niet geloven heeft te maken met het kwaad. Een van de meest fundamentele vragen die je kunt krijgen als christen wanneer we ons geloof delen is: als God bestaat waarom is er dan…? In de theologie wordt een beantwoording van deze vraag de theodicee genoemd. Een theodicee is een redenering waarbij er gezocht wordt naar een verklaring voor een God die goed is, rechtvaardig en almachtig terwijl er toch kwaad in de wereld is.
Veel mensen komen echter niet eens zover. Zij blijven hangen bij het leed dat hen is overkomen. Ze kunnen dat niet rijmen met wat ze gehoord en geleerd hebben over wie God dan zou moeten zijn (volgens hen) en dat zorgt ervoor dat ze concluderen: in zo een God kan ik niet geloven.
Wat moet/kan onze houding zijn?
Komen we dit tegen dan is het belangrijk om eerlijk te luisteren en te erkennen dat je als gelovige ook niet alle antwoorden hebt. Je kunt uitleggen dat je gelooft dat de mens vrij is en dat het meeste leed in deze wereld is gekomen als gevolg van de slechtheid en bijbehorende slechte keuzes van de mens. God de schuld geven van kinderen die sterven van de honger in Afrika is bijvoorbeeld niet terecht. Die kinderen hebben namelijk honger, omdat wij rijke mensen die meer dan genoeg hebben, niet willen delen.
Daarnaast tast de zonde alles aan wat het aanraakt, ook bijvoorbeeld de genen van mensen en families bij erfelijke ziekten, of de omgeving die we vervuilen waardoor mensen nu veel meer ernstige ziektes als kanker krijgen dan vroeger. De Bijbel spreekt in dit verband over het verderf dat alles aantast. Rom. 8: 20 & 21: ‘Want de schepping is aan de zinloosheid onderworpen, niet vrijwillig, maar door hem die haar daaraan onderwerpen heeft, in de hoop dat ook de schepping zelf zal bevrijd worden van de slavernij van het verderf om te komen tot de vrijheid van de heerlijkheid van de kinderen van God.’ De schepping is ten prooi aan de zinloosheid die als gevolg van de zonden van de mens is gekomen en daarom is zij slaaf van het verderf of de ‘vergankelijkheid’ zoals de NBV vertaald.
Hierover praten begint kortom bij goed onderwijs. Als mensen beter begrijpen wat de rol en uitwerking is van de zonde van mensen, dan zullen ook minder snel hun vragen hebben.
Besef echter wel, dat de beschreven worstelingen ergens vandaan komen. Ze komen voort uit vaak diep doorleefde pijn in verlies, tegenslagen en ellende. Daar moet je nooit zomaar overheen stappen. Mensen willen bovenal gezien worden en vertroost. Dat kan ook vanuit Gods Woord, want de zekere hoop van het weten dat er ooit een einde komt aan het lijden en het kwaad, vinden we daar veelvuldig verwoord (zie bijvoorbeeld Rom. 8: 22-24 en Openbaring 21: 1-5).
Achterhaalde Bijbelse inzichten en de wetenschap
Een andere reden die ik wel eens ben tegengekomen in gesprekken over geloof is dat mensen de inzichten van de moderne wetenschap niet kunnen verenigen met de Bijbel en daarom niet geloven. Zij plaatsen zogenaamde harde wetenschappelijke feiten dan boven Gods Woord, wat zij beschouwen als verouderd en gedateerd. Vooral op het gebied van de schepping wringt het.
Wat ik heb geleerd en ingezien is dat dit veel gebruikt argument op zichzelf meestal niet de reden is om niet te geloven. Het wordt meestal samen met andere argumenten gebruikt. Argumenten dikwijs van meer emotionelere aard (bijvoorbeeld de vorige reden). Argumenten die soms ook verborgen zitten onder dit argument.
Wat moet/kan onze houding zijn?
Vaak heeft het geen zin om te proberen mensen op dit punt met tegenargumenten te overtuigen. Het wordt dan al snel een welles-nietes spel, waarbij je geen millimeter verder komt. Beter is het om mensen zelf tot verandering aan te zetten. Zo deel ik persoonlijk vaak het inzicht dat naarmate ik ouder word, ik ontdek dat wij ook niet alles weten en dat zogenaamde harde wetenschappelijke inzichten later toch ook weer vaak bijgesteld (moeten) worden. Ik zou daar niet teveel aan hangen, want de wetenschap weet ook niet alles.
Daarnaast kun je wijzen op het feit dat de wetenschap naar haar aard en werkwijze zich enkel kan bezig houden met de geschapen werkelijkheid om ons heen. Juist de dingen die er echt toedoen vallen daar niet onder. De wetenschap kan bijvoorbeeld niet beantwoorden waarom we hier zijn, of er meer is buiten onze waargenomen werkelijkheid, wat liefde ten diepste is, waarom er een universele waarde van schoonheid is en ga zo maar door. Zij kan hooguit een deel proberen te doorgronden vanuit een functionele verklaring, maar dat pakt de essentie van het onderzochte niet. Verklaar maar eens wetenschappelijk wat liefde is in chemische processen en waarom het functioneel goed is dat we liefhebben als mensen. Dat haalt het toch niet bij wat we ervaren als de waarde van liefde. Nee, de wetenschap doet in geen velden of wegen recht aan wat liefde kan zijn, bijvoorbeeld in opofferende liefde voor anderen die niet bij je eigen kring horen, of de liefde die je als ouder en grootouder ervaart voor je kinderen en kleinkinderen en ga zo maar door.
Zelf God willen zijn
De meest fundamentele reden om niet te geloven - die we ook in de Bijbel al veelvuldig tegenkomen - is dat mensen zich niet wensen te onderwerpen aan God, maar zelf hun eigen god willen zijn. Zij maken de dienst uit. Zij bepalen en zij accepteren de (morele) wet van God daarom niet.
In Genesis is dit al de wortel van de allereerste zonde. Eva eet van de vrucht, omdat de duivel haar vertelt dat zij en Adam dan ‘als God zullen zijn’. Dat leek Eva wel wat! En nog steeds willen mensen dit. Ja, de moderne mens wil dit misschien nog wel meer dan ieder ander. Wij westerse mensen zijn zo individualistisch en worden zo groot gebracht met het idee dat wij de meesters zijn van ons eigen lot, dat we geen autoriteit meer accepteren, zeker die van (een) God niet. Spiritualiteit is mooi en daar willen we ook nog wel aan, maar zo gauw het een claim op ons legt of toewijding en opoffering vraagt, haken mensen af. Zo is een avondje yoga zonder verplichtingen voor je ontspanning oké als het je uitkomt, maar kerkgang laten we want dat is een moeten met veel lasten, denken we. Een heel treffend voorbeeld hiervan trof ik in een interview op het festival Graceland, waar een bezoeker zei: ‘Je moet hier niets, er wordt je niets opgelegd.’ Dat is de spiritualiteit en het geloof dat dat mensen willen en opzoeken.
Wat moet/kan onze houding zijn?
Mensen worden gedreven door hun eigen begeerten en verlangens. Dat is niet nieuw. Rom. 8: 7 leert ons al: ‘Immers, het denken van het vlees is vijandschap tegen God. Het onderwerp zich namelijk niet aan de wet van God, want het kan dat ook niet.’ Dit geldt voor alle mensen, ook voor ons. We zullen dit daarom vast ook bij onszelf herkennen, zeker van de tijd dat we nog niet geloofden, maar zelfs ook nu nog, want het geest is gewillig, maar het vlees is zwak (Mt. 26: 41). Wat we moeten beseffen is dat wij deze neigingen van onszelf nooit kunnen veranderen. Dat is enkel mogelijk door het werk van God en zijn Geest. Dat mogen we delen met mensen om ons heen. We mogen in eerlijkheid delen over wat zonden en je eigen god willen zijn, ons opleverde voordat we Jezus leerden kennen. We mogen laten zien dat we er niets mee opschoten. Naast dit moet er natuurlijk vooral klinken dat er een oplossing is in het evangelie. We mogen delen hoe dat ons redde. We moeten daarbij constant blijven beseffen dat het de Heilige Geest is die overtuigt van zonde, oordeel en gerechtigheid (Joh. 16: 9) en dat in Hem alles mogelijk is.
Kortom, een luisterend oor en geen hautaine of neerbuigende houding. Ga naast de mens staan en laat de liefde zien die God ons geeft. Wees een getuige in het geestelijke leven en deel van geloof. Bid en laat de Heilige Geest werken in jou.
Een goed begin van een gesprek kan zijn dat je de tien geboden bespreekt. Laat zien dat wij allemaal deze overtreden en daarom verloren gaan, maar dat er verlossing en redding mogelijk is in Jezus! Ondersteun dat nogmaals met jouw verhaal van Gods werk in je.
Tot slot
Vergeet niet dat geloven een hele stap is voor de moderne, ongelovige mensen om ons heen. En besef dat de emoties en gedachten waar zij mee worstelen ons niet vreemd zijn. Deze gevoelens van worsteling, twijfel en strijd zijn algemeen en menselijk. Zelfs in de Bijbel komen we ze tegen (zie maar op Habakuk en bijvoorbeeld Job). Maar God is groter en heeft iets beters en mooiers voor alle mensen. Geloof daarbij bovenal in Gods kracht, kinderen van God. Hij kan ook vandaag nog mensenharten bereiken en levens veranderen en dat doet Hij ook! Laat je daarom niet ontmoedigen, maar ga naar de wereld die verloren gaat en vertel hen van jouw Heer. Jij bent er ooit door gered en de mensen om ons heen kunnen dat ook ervaren.
Roelof Ham
