Waar is het morele kompas gebleven?
Peter de Haan • 94 - 2018 • Uitgave: 6
‘En doordat de wetteloosheid zal toenemen, zal de liefde van velen verkillen’ (Matteüs 24:12)
Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders het meeste vertrouwen hebben in brandweermannen. Politici scoren het laagst. Met dit in het achterhoofd gaat iets meer dan de helft van de Nederlanders volgende week stemmen voor de gemeenteraad. Uit het nieuws blijkt echter dat niet alleen politici soms het vertrouwen schenden, het is veel breder. Persoonlijk genot, eer en macht zorgen voor een blinde vlek op het morele kompas. Is het tij te keren?
We kunnen met gemak een lijstje maken van politici waarbij de betrouwbaarheid betwijfeld wordt. Meest recent: Halbe Zijlstra moest opstappen vanwege een leugentje over een bijeenkomst in het buitenhuis van de Russische president Poetin. Hij zou Poetin het een en ander hebben horen zeggen over de Russische veroveringsdrang, maar moest door het stof toen een journaliste van de Volkskrant aantoonde dat Zijlstra daar nooit is geweest. Het was voor Zijlstra onmogelijk geworden om als minister van Buitenlandse Zaken de Russen nog recht in de ogen te kijken.
Het opstappen van de minister laat zien dat de controlemechanismes nog wel enigszins werken, maar dit voorbeeld toont wel aan hoe makkelijk we onszelf groter en belangrijker maken. Grootspraak zien we namelijk niet alleen bij politici. Het gebeurt ook bij verjaardagen, aan de borreltafel en in de tempel (zie bijvoorbeeld Lucas 18:9-14).
Schiphollen
Een andere kwestie waar het vertrouwen in de overheid geschaad werd is de uitbreiding van vliegveld Lelystad en de uitbreiding van het aantal vluchten vanaf Schiphol. Door ‘creatief’ te rekenen zegt Schiphol meer vluchten af te kunnen handelen zonder de geluidsnormen te overschrijden. Omwonenden voelen zich niet serieus genomen en spreken al over ‘schiphollen’, waarmee wordt bedoeld dat afspraken niet worden nagekomen. Hetzelfde gebeurt met de uitbreiding van vliegveld Lelystad, waar inwoners van Friesland, Overijssel en Gelderland werden verrast met lage vliegroutes over woonwijken en natuurgebieden. Dat was tegen de afspraken in. Ook bleken er fouten te zitten in de rapporten die aantoonden dat de overlast van de uitbreiding beperkt bleef.
Het is niet voor niets dat Eppo Bruins, Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie, vroegtijdig zei dat uitstel van de opening van het vliegveld onvermijdelijk was. “Mensen hebben het gevoel dat dit met stoom en kokend water er doorheen wordt gedrukt. Het vertrouwen in de overheid is hierdoor onder het nulpunt gedaald,” zei Bruins. Het terugwinnen van het vertrouwen was belangrijker dan het volgend jaar al openen van het uitgebreide vliegveld. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.
Hulpverlening als dun laagje vernis
Een heel ander voorbeeld. Diverse hulporganisaties kwamen de afgelopen weken in het nieuws omdat hulpverleners misbruik maakten van de situatie. De bal kwam aan het rollen toe bekend werd dat medewerkers van Oxfam Novib met geld van de donateurs seksfeesten hebben gehouden, waarbij naar alle waarschijnlijkheid ook minderjarigen zijn misbruikt. Kort daarna bleken ook medewerkers van Artsen zonder Grenzen en het Rode Kruis dit soort wandaden te hebben begaan. Op dit moment zijn er VN-hulpverleners in Syrië die seksuele handelingen vragen voordat voedsel of andere hulp aan vrouwen (en soms ook kinderen) wordt gegeven. De Verenigde Naties geven zelf aan dit niet te kunnen controleren, omdat die hulp in gevaarlijk gebied wordt gegeven, maar de reportages van vluchtelingen zijn schrijnend.
Hulpverleners worden vaak geroemd omdat ze zich inzetten voor een ander in vaak vreselijke omstandigheden. Hier zien we dat dit soms maar een dun laagje vernis is dat de donkere kant van de mens verhult. Mensen helpen is mooi, maar ondertussen staan de eigen (seksuele) verlangens op de eerste plaats. Het is dan al erg dat hiervoor prostituees voor worden geregeld, maar nog erger is het dat ook minderjarigen worden misbruikt. Hoe slecht staat het moreel kompas dan afgesteld?
De genoemde organisaties hebben vaak al maatregelen genomen tegen de medewerkers die over de schreef zijn gegaan, maar hielden dit vanwege mogelijke imagoschade onder de pet. Nu alles toch naar buiten komt, is het vertrouwen te paard al weer een heel eind weg. Dat blijkt ook wel uit de vele donateurs die hun giften hebben stopgezet.
Hoogmoed komt voor de val
Dat de mens tot zonde geneigd is, zien we nog steeds dagelijks in het nieuws. Misschien moeten we constateren dat het weinig met een moreel kompas te maken heeft. Liegen kennen we al vanaf Adam en Eva. De Bijbel laat ons alle zwakke kanten van de mens zien. En toch staan we steeds weer voor keuzes om het goede te doen. In een wereld waarin de leugen regeert wordt integriteit steeds belangrijker. Integriteit is het goede doen zelfs als geen mens kijkt.
Wat dat aangaat gaf Billy Graham het goede voorbeeld. Wat je in alle terugblikken op zijn leven terugleest, was zijn bescheidenheid. “Hij graaide niet in de kas en hield er ook geen buitenechtelijke relaties op na,” schreef gedragsonderzoeker Ben Tiggelaar in het NRC. Volgens hem kwam dit omdat Graham als 29-jarige enkele regels opstelde die de missie en het team moesten beschermen. Deze afspraken, het Modesto Manifesto, met drie van zijn collega’s gingen over geld, huwelijkse trouw, omgang met lokale kerken en publiciteit. Zo wilde hij overdrijving van aantallen bezoekers voorkomen en zou hij nooit alleen zijn met een andere vrouw dan zijn echtgenote. Die laatste regel zou moeten gelden voor elke voorganger, oudste, pastoraal werker of leidinggevende, eigenlijk voor elke man. Want niet alleen bij hulpverleners gaat het fout. Ook badmeesters, filmmakers, therapeuten en sportcoaches kunnen zich blijkens de nieuwsberichten van de afgelopen jaren niet bedwingen. Ook in de kerken kwam en komt dit voor. Met name de katholieke kerk is hiervoor aan de schandpaal genageld, cabaretiers verwijzen er graag naar, maar het morele kompas is duidelijk op veel meer plaatsen verkeerd afgesteld. Van christenen komen vaak wel de vrome praatjes, maar mist het bijbehorende gedrag. Weer even terug naar het voorbeeld uit Lucas 18, waar de Farizeeër opzichtig en hoogmoedig aan het bidden is. Het gaat om het hier en nu, het krijgen van aanzien terwijl het hart niet op God is gericht. Als christenen zich zo gedragen, is het vertrouwen in hen al snel te paard vertrokken.
Er is wel degelijk hoop!
We kunnen berusten in het feit dat de mens zondig is. We kunnen ook berusten in het feit dat wij niet verantwoordelijk zijn voor christenen die de fout zijn ingegaan op seksueel, financieel of wel ander gebied dan ook, omdat voor hem of haar de verleiding van persoonlijk genot, macht of tijdelijk gewin niet te weerstaan was. We kunnen constateren dat de wereld goddeloos is. We kunnen zeggen dat de wetteloosheid toeneemt en weten dat daardoor de liefde verkilt (Matteüs 24:12). Dat stemt allemaal weinig hoopvol. Dat klopt ook, want deze tekst staat in het rijtje van de tekenen van de eindtijd.
We kunnen hier ook op een andere manier naar kijken. Allereerst weten we dat de Here God de wereld in Zijn hand heeft en niet laat varen het werk dat Zijn handen ooit zijn begonnen (Psalm 138:8). Hij is de Schepper en houdt vast aan Zijn plan. En door geloof is Zijn Zoon ook uw Redder. Maar daarnaast zijn er ook nog andere lichtpuntjes. Zo wordt wetteloosheid in Nederland in veel gevallen nog bestraft. Rechters hebben hun handen vol, een minister moet nog steeds opstappen en organisaties moeten nog steeds door het stof na de publieke verontwaardiging.
Een lichtend licht
Het is makkelijk om naar een ander te kijken, maar laten we ook eens naar onszelf kijken. We zijn geroepen om een lichtend licht te zijn en een zoutend zout. In een donkere en smakeloze wereld is daar maar weinig van nodig om het effect te merken. Paulus moedigt de christenen in Filippi aan om ‘onbesproken kinderen Gods te zijn te midden van een ontaard en verkeerd geslacht.’ Laat dus in woord en daad het Evangelie klinken, net als Billy Graham. Net als hij hebben we onze fouten, maar vanuit bescheidenheid kunnen we een voorbeeld zijn voor anderen, ‘het Woord des levens vasthoudende, mij ten roem tegen de dag van Christus’ (Filippenzen 2:14-16).
Peter de Haan
Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders het meeste vertrouwen hebben in brandweermannen. Politici scoren het laagst. Met dit in het achterhoofd gaat iets meer dan de helft van de Nederlanders volgende week stemmen voor de gemeenteraad. Uit het nieuws blijkt echter dat niet alleen politici soms het vertrouwen schenden, het is veel breder. Persoonlijk genot, eer en macht zorgen voor een blinde vlek op het morele kompas. Is het tij te keren?
We kunnen met gemak een lijstje maken van politici waarbij de betrouwbaarheid betwijfeld wordt. Meest recent: Halbe Zijlstra moest opstappen vanwege een leugentje over een bijeenkomst in het buitenhuis van de Russische president Poetin. Hij zou Poetin het een en ander hebben horen zeggen over de Russische veroveringsdrang, maar moest door het stof toen een journaliste van de Volkskrant aantoonde dat Zijlstra daar nooit is geweest. Het was voor Zijlstra onmogelijk geworden om als minister van Buitenlandse Zaken de Russen nog recht in de ogen te kijken.
Het opstappen van de minister laat zien dat de controlemechanismes nog wel enigszins werken, maar dit voorbeeld toont wel aan hoe makkelijk we onszelf groter en belangrijker maken. Grootspraak zien we namelijk niet alleen bij politici. Het gebeurt ook bij verjaardagen, aan de borreltafel en in de tempel (zie bijvoorbeeld Lucas 18:9-14).
Schiphollen
Een andere kwestie waar het vertrouwen in de overheid geschaad werd is de uitbreiding van vliegveld Lelystad en de uitbreiding van het aantal vluchten vanaf Schiphol. Door ‘creatief’ te rekenen zegt Schiphol meer vluchten af te kunnen handelen zonder de geluidsnormen te overschrijden. Omwonenden voelen zich niet serieus genomen en spreken al over ‘schiphollen’, waarmee wordt bedoeld dat afspraken niet worden nagekomen. Hetzelfde gebeurt met de uitbreiding van vliegveld Lelystad, waar inwoners van Friesland, Overijssel en Gelderland werden verrast met lage vliegroutes over woonwijken en natuurgebieden. Dat was tegen de afspraken in. Ook bleken er fouten te zitten in de rapporten die aantoonden dat de overlast van de uitbreiding beperkt bleef.
Het is niet voor niets dat Eppo Bruins, Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie, vroegtijdig zei dat uitstel van de opening van het vliegveld onvermijdelijk was. “Mensen hebben het gevoel dat dit met stoom en kokend water er doorheen wordt gedrukt. Het vertrouwen in de overheid is hierdoor onder het nulpunt gedaald,” zei Bruins. Het terugwinnen van het vertrouwen was belangrijker dan het volgend jaar al openen van het uitgebreide vliegveld. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.
Hulpverlening als dun laagje vernis
Een heel ander voorbeeld. Diverse hulporganisaties kwamen de afgelopen weken in het nieuws omdat hulpverleners misbruik maakten van de situatie. De bal kwam aan het rollen toe bekend werd dat medewerkers van Oxfam Novib met geld van de donateurs seksfeesten hebben gehouden, waarbij naar alle waarschijnlijkheid ook minderjarigen zijn misbruikt. Kort daarna bleken ook medewerkers van Artsen zonder Grenzen en het Rode Kruis dit soort wandaden te hebben begaan. Op dit moment zijn er VN-hulpverleners in Syrië die seksuele handelingen vragen voordat voedsel of andere hulp aan vrouwen (en soms ook kinderen) wordt gegeven. De Verenigde Naties geven zelf aan dit niet te kunnen controleren, omdat die hulp in gevaarlijk gebied wordt gegeven, maar de reportages van vluchtelingen zijn schrijnend.
Hulpverleners worden vaak geroemd omdat ze zich inzetten voor een ander in vaak vreselijke omstandigheden. Hier zien we dat dit soms maar een dun laagje vernis is dat de donkere kant van de mens verhult. Mensen helpen is mooi, maar ondertussen staan de eigen (seksuele) verlangens op de eerste plaats. Het is dan al erg dat hiervoor prostituees voor worden geregeld, maar nog erger is het dat ook minderjarigen worden misbruikt. Hoe slecht staat het moreel kompas dan afgesteld?
De genoemde organisaties hebben vaak al maatregelen genomen tegen de medewerkers die over de schreef zijn gegaan, maar hielden dit vanwege mogelijke imagoschade onder de pet. Nu alles toch naar buiten komt, is het vertrouwen te paard al weer een heel eind weg. Dat blijkt ook wel uit de vele donateurs die hun giften hebben stopgezet.
Hoogmoed komt voor de val
Dat de mens tot zonde geneigd is, zien we nog steeds dagelijks in het nieuws. Misschien moeten we constateren dat het weinig met een moreel kompas te maken heeft. Liegen kennen we al vanaf Adam en Eva. De Bijbel laat ons alle zwakke kanten van de mens zien. En toch staan we steeds weer voor keuzes om het goede te doen. In een wereld waarin de leugen regeert wordt integriteit steeds belangrijker. Integriteit is het goede doen zelfs als geen mens kijkt.
Wat dat aangaat gaf Billy Graham het goede voorbeeld. Wat je in alle terugblikken op zijn leven terugleest, was zijn bescheidenheid. “Hij graaide niet in de kas en hield er ook geen buitenechtelijke relaties op na,” schreef gedragsonderzoeker Ben Tiggelaar in het NRC. Volgens hem kwam dit omdat Graham als 29-jarige enkele regels opstelde die de missie en het team moesten beschermen. Deze afspraken, het Modesto Manifesto, met drie van zijn collega’s gingen over geld, huwelijkse trouw, omgang met lokale kerken en publiciteit. Zo wilde hij overdrijving van aantallen bezoekers voorkomen en zou hij nooit alleen zijn met een andere vrouw dan zijn echtgenote. Die laatste regel zou moeten gelden voor elke voorganger, oudste, pastoraal werker of leidinggevende, eigenlijk voor elke man. Want niet alleen bij hulpverleners gaat het fout. Ook badmeesters, filmmakers, therapeuten en sportcoaches kunnen zich blijkens de nieuwsberichten van de afgelopen jaren niet bedwingen. Ook in de kerken kwam en komt dit voor. Met name de katholieke kerk is hiervoor aan de schandpaal genageld, cabaretiers verwijzen er graag naar, maar het morele kompas is duidelijk op veel meer plaatsen verkeerd afgesteld. Van christenen komen vaak wel de vrome praatjes, maar mist het bijbehorende gedrag. Weer even terug naar het voorbeeld uit Lucas 18, waar de Farizeeër opzichtig en hoogmoedig aan het bidden is. Het gaat om het hier en nu, het krijgen van aanzien terwijl het hart niet op God is gericht. Als christenen zich zo gedragen, is het vertrouwen in hen al snel te paard vertrokken.
Er is wel degelijk hoop!
We kunnen berusten in het feit dat de mens zondig is. We kunnen ook berusten in het feit dat wij niet verantwoordelijk zijn voor christenen die de fout zijn ingegaan op seksueel, financieel of wel ander gebied dan ook, omdat voor hem of haar de verleiding van persoonlijk genot, macht of tijdelijk gewin niet te weerstaan was. We kunnen constateren dat de wereld goddeloos is. We kunnen zeggen dat de wetteloosheid toeneemt en weten dat daardoor de liefde verkilt (Matteüs 24:12). Dat stemt allemaal weinig hoopvol. Dat klopt ook, want deze tekst staat in het rijtje van de tekenen van de eindtijd.
We kunnen hier ook op een andere manier naar kijken. Allereerst weten we dat de Here God de wereld in Zijn hand heeft en niet laat varen het werk dat Zijn handen ooit zijn begonnen (Psalm 138:8). Hij is de Schepper en houdt vast aan Zijn plan. En door geloof is Zijn Zoon ook uw Redder. Maar daarnaast zijn er ook nog andere lichtpuntjes. Zo wordt wetteloosheid in Nederland in veel gevallen nog bestraft. Rechters hebben hun handen vol, een minister moet nog steeds opstappen en organisaties moeten nog steeds door het stof na de publieke verontwaardiging.
Een lichtend licht
Het is makkelijk om naar een ander te kijken, maar laten we ook eens naar onszelf kijken. We zijn geroepen om een lichtend licht te zijn en een zoutend zout. In een donkere en smakeloze wereld is daar maar weinig van nodig om het effect te merken. Paulus moedigt de christenen in Filippi aan om ‘onbesproken kinderen Gods te zijn te midden van een ontaard en verkeerd geslacht.’ Laat dus in woord en daad het Evangelie klinken, net als Billy Graham. Net als hij hebben we onze fouten, maar vanuit bescheidenheid kunnen we een voorbeeld zijn voor anderen, ‘het Woord des levens vasthoudende, mij ten roem tegen de dag van Christus’ (Filippenzen 2:14-16).
Peter de Haan
