Vluchten of vaststaan?
Feike ter Velde • 89 - 2013 • Uitgave: 21
De Lutherse dominee Kaj Munk uit Denemarken werd op 4 januari 1944 door de Gestapo opgepakt en weggevoerd in een Duitse auto. Op een gegeven moment stapte men uit en vermoordden de vijf Gestapo’s de dominee met de kogel. Kaj Munk werd 46 jaar.
Hoewel dat verboden was, heeft heel Denemarken deze bijzonder dominee in speciale diensten herdacht en geëerd. Gedurende de oorlogsjaren had hij in zijn land openlijk gepreekt tegen het nazisme. Het Woord Gods tegenover een verdorven systeem en een verdorven wereld.
Predikant, schrijver en toneelschrijver Kaj Munk heeft een goede naam in Denemarken en ver daarbuiten. Het pleeggezin waarin hij werd opgevoed na de vroege dood van zijn ouders was piëtistisch en vroom. Hij besloot al jong om predikant te worden. Boven de harde werkelijkheid van de wereld rondom hem zag Munk de grote genade en liefde van God. Hij had bewondering voor mannen met sterke karakters, waardoor hij zelfs Adolf Hitler enige tijd het voordeel van de twijfel gaf als toekomstige verlosser van de wereld, die in een politiek systeem gevangen werd gehouden. Gelukkig is dat beeld door hem later bijgesteld. Maar de harde wereld blijft en de genade van God kreeg in zijn denken steeds meer plaats. Kaj Munk geloofde in een God van wonderen en beschreef die ook in zijn werken.
In 1925 schreef hij ‘Het Woord’, een toneelstuk waarin de vraag naar voren kwam of ook vandaag nog wonderen bestaan. In dit stuk staat een jonge vrouw op uit de dood. In een waas van wonderlijke beelden, van geloof en ongeloof, van zwijgen en spreken, van dood en leven geschiedt het wonder. Het leven overwint! Dit is misschien wel het beroemdste toneelstuk van Kaj Munk.
Kaj Munk was een groot bewonderaar van de Deense filosoof Kierkegaard (1813-1856), die eveneens een begaafd dichter en schrijver was.
Twee werkelijkheden
Twee werkelijkheden stonden in het leven van Kaj Munk tegenover elkaar. En die twee werkelijkheden staan ook vandaag in het leven van elke christen en van heel de kerk tegenover elkaar. Enerzijds de keiharde en zondige wereld en anderzijds de genade en de liefde van God. In het toneelstuk van Kaj Munk – althans, ik kan mij niet aan die indruk onttrekken – tracht hij met het tweede, namelijk Gods ontferming, zichtbaar gemaakt in de opwekking van een dode, de harde en zondige wereld te overwinnen. Het is een krachtige boodschap, een schokkende daad van overwinning, het hart van het Evangelie. Dat is allemaal waar, maar het is tegelijkertijd een vlucht uit die harde werkelijkheid in een onwezenlijke wereld die niet bestaat en zo vaak wordt geschapen in het denken van christenen. En hier komen we tot de kern van de zaak!
Bij een vlucht uit de werkelijkheid is er geen plaats voor zicht op het Koninkrijk! De Bijbelse gegevens van het komende Koninkrijk omvatten ook de beloften van herstel van Israël en alle andere tekenen van de tijd. Waar dat zicht ontbreekt, wordt Profetie en Evangelie losgemaakt van Gods concrete beloften voor de toekomst! En die ontwikkeling zien we in de christenheid wereldwijd gebeuren.
Geloven
We nemen er vandaag al genoegen mee als mensen zeggen dat ze geloven. De vraag is altijd weer: ja, geloven doet in feite iedereen. Ieder mens gelooft, want ieder denkend mens heeft bepaalde geloofskaders, waarbinnen hij denkt en voelt, kiest en besluit. Zonder dat raamwerk van geloof kan geen mens leven. De vraag is dus niet of een mens gelooft, maar wat een mens gelooft.
In de kerk van Kaj Munk, de Lutherse kerk, was echt wel geloof, christelijk geloof en de vroomheid van het platte land van Jutland, Denemarken. De prediking van Munk was krachtig en richtte zich op futloosheid van christenen en de geesteloosheid van de kerk. In navolging van zijn grote voorbeeld Søren Kierkegaard stak hij zijn kritiek op de eigen kerk niet onder stoelen of banken. In navolging van de hervormer Maarten Luther schroomde hij niet de dingen bij de naam te noemen. Hij preekte in eigen kerk, in oorlogstijd, tegen de mensen die uit vrije wil voor de Duitse bezetter werkten. Hij zei daarin een keer: “Wanneer Deense mannen, zonder dat de nood hen daartoe dwingt en uit eigen vrije wil en keuze, hun vaderland en hun christendom verraden uit vuil winstbejag, moet hun door de kerk worden gezegd dat de rijkdom die zij aldus verkrijgen, gelijk is aan de zilverlingen van Judas en dat die rijkdom hun verderf zal zijn.” Voor zoiets is moed nodig en die moed had hij.
Vlucht naar wonderen
Tegelijkertijd moet hij de zwakte hebben gevoeld van zijn eigen boodschap, de nood van een zwakke kerk en een zwak christendom in barre tijden. In zijn toneelstuk vlucht hij weg in de onwerkelijke wereld van de wonderen. En die tragiek zien we vandaag ook gebeuren. Op zoek naar spiritualiteit komen we binnen het christelijk geloof op dwaalwegen terecht en raken we los van de Bijbel. Wonderen moeten de waarheid van de Bijbel bewijzen.
Nu ben ik niet tegen wonderen. Wonderen gebeuren in alle tijden, omdat de God van de Bijbel een God van wonderen is. Maar vluchten uit de werkelijkheid, in de wereld van de wonderen, is een heel ander thema.
De waarheidsvraag komt daar om de hoek kijken. Het toneelstuk van Kaj Munk was slechts een toneelstuk. Maar het genezingswonder van een kandidaat voor mijn tv-programma was echt gebeurd, claimde men. Dus vroeg ik naar de naam en het telefoonnummer van de desbetreffende dokter. Toen zakte men door de grond. Het hele verhaal bleek gelogen. Op zoek naar de eigen spiritualiteit dienen zich vandaag allerlei goeroes aan. Men neemt dingen uit allerlei religies over binnen de eigen kerk- en leefwereld. Men spreekt over universele waarden die ook in andere godsdiensten worden gevonden. Men belooft een groter gevoel van persoonlijke zekerheid, van doelgerichtheid en rust, los van alle achtergronden die je hebt meegekregen vanuit je geloofsopvoeding. Zo komen je voeten los van de vaste grond en word je heen en weer geslingerd op de wind van allerlei leer, door het valse spel van mensen.
De vastheid van Gods Woord is de Rots waarop wij staan: God als Schepper van hemel en aarde, Christus als de Verlosser, de Heilige Geest als de Leidsman in Waarheid. We vluchten niet, maar heffen de Banier der waarheid op in een wereld van leugen. Gods Woord houdt eeuwig stand!
Feike ter Velde
Hoewel dat verboden was, heeft heel Denemarken deze bijzonder dominee in speciale diensten herdacht en geëerd. Gedurende de oorlogsjaren had hij in zijn land openlijk gepreekt tegen het nazisme. Het Woord Gods tegenover een verdorven systeem en een verdorven wereld.
Predikant, schrijver en toneelschrijver Kaj Munk heeft een goede naam in Denemarken en ver daarbuiten. Het pleeggezin waarin hij werd opgevoed na de vroege dood van zijn ouders was piëtistisch en vroom. Hij besloot al jong om predikant te worden. Boven de harde werkelijkheid van de wereld rondom hem zag Munk de grote genade en liefde van God. Hij had bewondering voor mannen met sterke karakters, waardoor hij zelfs Adolf Hitler enige tijd het voordeel van de twijfel gaf als toekomstige verlosser van de wereld, die in een politiek systeem gevangen werd gehouden. Gelukkig is dat beeld door hem later bijgesteld. Maar de harde wereld blijft en de genade van God kreeg in zijn denken steeds meer plaats. Kaj Munk geloofde in een God van wonderen en beschreef die ook in zijn werken.
In 1925 schreef hij ‘Het Woord’, een toneelstuk waarin de vraag naar voren kwam of ook vandaag nog wonderen bestaan. In dit stuk staat een jonge vrouw op uit de dood. In een waas van wonderlijke beelden, van geloof en ongeloof, van zwijgen en spreken, van dood en leven geschiedt het wonder. Het leven overwint! Dit is misschien wel het beroemdste toneelstuk van Kaj Munk.
Kaj Munk was een groot bewonderaar van de Deense filosoof Kierkegaard (1813-1856), die eveneens een begaafd dichter en schrijver was.
Twee werkelijkheden
Twee werkelijkheden stonden in het leven van Kaj Munk tegenover elkaar. En die twee werkelijkheden staan ook vandaag in het leven van elke christen en van heel de kerk tegenover elkaar. Enerzijds de keiharde en zondige wereld en anderzijds de genade en de liefde van God. In het toneelstuk van Kaj Munk – althans, ik kan mij niet aan die indruk onttrekken – tracht hij met het tweede, namelijk Gods ontferming, zichtbaar gemaakt in de opwekking van een dode, de harde en zondige wereld te overwinnen. Het is een krachtige boodschap, een schokkende daad van overwinning, het hart van het Evangelie. Dat is allemaal waar, maar het is tegelijkertijd een vlucht uit die harde werkelijkheid in een onwezenlijke wereld die niet bestaat en zo vaak wordt geschapen in het denken van christenen. En hier komen we tot de kern van de zaak!
Bij een vlucht uit de werkelijkheid is er geen plaats voor zicht op het Koninkrijk! De Bijbelse gegevens van het komende Koninkrijk omvatten ook de beloften van herstel van Israël en alle andere tekenen van de tijd. Waar dat zicht ontbreekt, wordt Profetie en Evangelie losgemaakt van Gods concrete beloften voor de toekomst! En die ontwikkeling zien we in de christenheid wereldwijd gebeuren.
Geloven
We nemen er vandaag al genoegen mee als mensen zeggen dat ze geloven. De vraag is altijd weer: ja, geloven doet in feite iedereen. Ieder mens gelooft, want ieder denkend mens heeft bepaalde geloofskaders, waarbinnen hij denkt en voelt, kiest en besluit. Zonder dat raamwerk van geloof kan geen mens leven. De vraag is dus niet of een mens gelooft, maar wat een mens gelooft.
In de kerk van Kaj Munk, de Lutherse kerk, was echt wel geloof, christelijk geloof en de vroomheid van het platte land van Jutland, Denemarken. De prediking van Munk was krachtig en richtte zich op futloosheid van christenen en de geesteloosheid van de kerk. In navolging van zijn grote voorbeeld Søren Kierkegaard stak hij zijn kritiek op de eigen kerk niet onder stoelen of banken. In navolging van de hervormer Maarten Luther schroomde hij niet de dingen bij de naam te noemen. Hij preekte in eigen kerk, in oorlogstijd, tegen de mensen die uit vrije wil voor de Duitse bezetter werkten. Hij zei daarin een keer: “Wanneer Deense mannen, zonder dat de nood hen daartoe dwingt en uit eigen vrije wil en keuze, hun vaderland en hun christendom verraden uit vuil winstbejag, moet hun door de kerk worden gezegd dat de rijkdom die zij aldus verkrijgen, gelijk is aan de zilverlingen van Judas en dat die rijkdom hun verderf zal zijn.” Voor zoiets is moed nodig en die moed had hij.
Vlucht naar wonderen
Tegelijkertijd moet hij de zwakte hebben gevoeld van zijn eigen boodschap, de nood van een zwakke kerk en een zwak christendom in barre tijden. In zijn toneelstuk vlucht hij weg in de onwerkelijke wereld van de wonderen. En die tragiek zien we vandaag ook gebeuren. Op zoek naar spiritualiteit komen we binnen het christelijk geloof op dwaalwegen terecht en raken we los van de Bijbel. Wonderen moeten de waarheid van de Bijbel bewijzen.
Nu ben ik niet tegen wonderen. Wonderen gebeuren in alle tijden, omdat de God van de Bijbel een God van wonderen is. Maar vluchten uit de werkelijkheid, in de wereld van de wonderen, is een heel ander thema.
De waarheidsvraag komt daar om de hoek kijken. Het toneelstuk van Kaj Munk was slechts een toneelstuk. Maar het genezingswonder van een kandidaat voor mijn tv-programma was echt gebeurd, claimde men. Dus vroeg ik naar de naam en het telefoonnummer van de desbetreffende dokter. Toen zakte men door de grond. Het hele verhaal bleek gelogen. Op zoek naar de eigen spiritualiteit dienen zich vandaag allerlei goeroes aan. Men neemt dingen uit allerlei religies over binnen de eigen kerk- en leefwereld. Men spreekt over universele waarden die ook in andere godsdiensten worden gevonden. Men belooft een groter gevoel van persoonlijke zekerheid, van doelgerichtheid en rust, los van alle achtergronden die je hebt meegekregen vanuit je geloofsopvoeding. Zo komen je voeten los van de vaste grond en word je heen en weer geslingerd op de wind van allerlei leer, door het valse spel van mensen.
De vastheid van Gods Woord is de Rots waarop wij staan: God als Schepper van hemel en aarde, Christus als de Verlosser, de Heilige Geest als de Leidsman in Waarheid. We vluchten niet, maar heffen de Banier der waarheid op in een wereld van leugen. Gods Woord houdt eeuwig stand!
Feike ter Velde
