Vermoord in Sobibor
Jaap Spaans • 89 - 2013 • Uitgave: 5
Op 13 april 2013 is het zeventig jaar geleden dat 12 patiënten met een verstandelijke beperking van de Stichting ’s Heeren Loo uit Ermelo, vanuit Kamp Westerbork werden getransporteerd naar het vernietigingskamp Sobibor. Op 16 april 1943 kwamen zij daar aan en werden direct omgebracht. Deze moord op kwetsbare medemensen was een van de excessen uit een oorlog die we achter ons hebben gelaten, maar niet mogen vergeten.
Eens in de twee jaren brengen mijn echtgenote en ik een bezoek aan ’s Heeren Loo in Ermelo. De afgelopen 122 jaar heeft men daar aan duizenden mensen met een verstandelijke beperking een veilige en beschermde woonplek geboden. ’s Heeren Loo werd in 1891 opgericht door burgers met een christelijke achtergrond, vanuit een diepe bewogenheid voor mensen met een verstandelijke beperking. Het werk groeide uit tot een gewaardeerde en inmiddels landelijk werkende zorggroep. Toen de stichting in 1991 het honderdjarig bestaan vierde, kon worden teruggeblikt op een eeuw waarin duizenden medemensen met een verstandelijke beperking werden verzorgd, veelal tot aan hun dood toe. De geschiedenis is vastgelegd in het jubileumboek ‘Herlevend Verleden’.
Begraafplaats
Mijn echtgenote werkte aan het eind van de zestiger jaren op ’s Heeren Loo en ik was in Ermelo gelegerd als onderofficier bij de infanterie. In een horecagelegenheid leerden we elkaar kennen. Bij een bezoek aan de instelling gaan we meestal ook naar de begraafplaats. Een aantal bewoners waaraan mijn echtgenote zorg verleende vond daar de laatste rustplaats, maar ook personeel dat de wens had op het instellingsterrein te worden begraven. Het bezoekje en de serene rust op die plaats, is altijd een moment van bezinning.
Wat ontbreekt zijn de namen van 12 Joodse bewoners van ‘s Heeren Loo. Zij werden in 1943 opgepakt en afgevoerd naar Westerbork. In het herinneringsboek wordt indringend beschreven hoe deze tragedie zich voltrok. Begin april 1943 was er het gerucht, dat de Joodse ‘kinderen’ gedeporteerd zouden worden. Dat veroorzaakte veel onrust onder het personeel. Op 9 april kwam het bericht, dat de Joodse bewoners de volgende dag bij het hoofdgebouw klaar moesten staan. Daar stond een bus gereed om hen naar Westerbork te brengen. ‘Er waren moeilijke ‘kinderen’ bij, waar de Duitsers bang voor waren. Daarom moest er een zuster mee’ (citaat). Diezelfde dag nog werden ze afgeleverd bij de poort van het kamp Westerbork. Op 13 april werden zij via het spoortraject Assen-Groningen-Nieuweschans, overgebracht naar het vernietigingskamp Sobibor en meteen na aankomst omgebracht.
Dat de omstandigheden tijdens de transporten in propvolle, slecht geventileerde goederenwagons erbarmelijk waren, was alom bekend. Het lijden van deze kwetsbare medemensen tijdens die dagenlange treinreis, moet onvoorstelbaar zijn geweest. Dergelijke tragedies leren waartoe de mens in staat is. Naar macht hongerende en door haat gedreven individuen en regimes deinzen er zelfs niet voor terug om kwetsbare en zieke mensen, die geen enkele bedreiging meer kunnen vormen, te vernietigen.
Medio januari 2013 werd een van de laatste onderzoeken naar de Holocaust afgerond. Het ging over de 1069 Joodse patiënten, hun verplegers en artsen van de psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch in Apeldoorn, die al op 21 januari 1943 waren afgevoerd naar de vernietigingskampen. Voor de Joodse bewoners van ’s Heeren Loo is in Ermelo een monument opgericht. Een van de Joodse bewoners, Jaap Cohen, dook onder en overleefde de Holocaust. In ons huwelijk kregen wij zelf een kind met een verstandelijke beperking. Een kwetsbaar kind, dat echter veel liefde en genegenheid geeft aan zijn omgeving. Wellicht daardoor voelen wij ons extra betrokken bij de beschreven gebeurtenis.
Euthanasie en sterilisatie
Dat het kwaad aanwezig is in de schepping leert niet alleen de geschiedenis, maar kunnen we dagelijks vaststellen via de media en in onze omgeving. Helaas blijkt telkens opnieuw dat waarschuwingssignalen worden genegeerd. Het jaar 1938 is bekend van de Kristallnacht. Minder bekend is dat in die vooroorlogse periode door de Nazi’s ‘Aktion T4’ werd opgestart. Een programma waarbij gehandicapten en psychiatrische patiënten tot sterilisatie of euthanasie werden gedwongen. In het maandelijks tijdschrift van het Bureau voor de rassenpolitiek van de NSDAP verschenen propagandaposters, waarin gehandicapten werden voorgesteld als een last voor de samenleving.
Het lijden
Er is nog een reden dat Ermelo voor mij belangrijk is. In mijn puberteit had ik afstand genomen van het christelijke geloof. Door de ontmoeting met mijn echtgenote maakte ik een bewuste keuze voor Christus. Door genade kreeg ik zicht op het lijden in de Bijbel en de noodzaak van verzoening door Jezus Christus. In de loop der jaren werd bij mij het besef versterkt, dat de mensheid niet op eigen kracht in staat is een wereld te verwezenlijken zonder oorlog en excessen. Het wachten is op Zijn Wederkomst. Mijn ervaringen zijn ook bepalend geweest voor mijn latere visie op onderwerpen als ziekte en gezondheid, de maakbaarheid van een samenleving, de positie van de overheid en ethische kwesties. Belangrijke onderwerpen in een tijd waarin fors moet worden bezuinigd op zorgkosten. Onvermijdelijk zal er een maatschappelijke discussie ontstaan over de vraag of toekomstige zorgkosten moeten worden gerelateerd aan keuzes die mensen maken, bijvoorbeeld als gevolg van de ontwikkeling van de wetenschap, prenatale screening of genetisch onderzoek. De eerste signalen zijn er al. Daarom zijn de lessen van de geschiedenis zo belangrijk.
Jaap Spaans
Eens in de twee jaren brengen mijn echtgenote en ik een bezoek aan ’s Heeren Loo in Ermelo. De afgelopen 122 jaar heeft men daar aan duizenden mensen met een verstandelijke beperking een veilige en beschermde woonplek geboden. ’s Heeren Loo werd in 1891 opgericht door burgers met een christelijke achtergrond, vanuit een diepe bewogenheid voor mensen met een verstandelijke beperking. Het werk groeide uit tot een gewaardeerde en inmiddels landelijk werkende zorggroep. Toen de stichting in 1991 het honderdjarig bestaan vierde, kon worden teruggeblikt op een eeuw waarin duizenden medemensen met een verstandelijke beperking werden verzorgd, veelal tot aan hun dood toe. De geschiedenis is vastgelegd in het jubileumboek ‘Herlevend Verleden’.
Begraafplaats
Mijn echtgenote werkte aan het eind van de zestiger jaren op ’s Heeren Loo en ik was in Ermelo gelegerd als onderofficier bij de infanterie. In een horecagelegenheid leerden we elkaar kennen. Bij een bezoek aan de instelling gaan we meestal ook naar de begraafplaats. Een aantal bewoners waaraan mijn echtgenote zorg verleende vond daar de laatste rustplaats, maar ook personeel dat de wens had op het instellingsterrein te worden begraven. Het bezoekje en de serene rust op die plaats, is altijd een moment van bezinning.
Wat ontbreekt zijn de namen van 12 Joodse bewoners van ‘s Heeren Loo. Zij werden in 1943 opgepakt en afgevoerd naar Westerbork. In het herinneringsboek wordt indringend beschreven hoe deze tragedie zich voltrok. Begin april 1943 was er het gerucht, dat de Joodse ‘kinderen’ gedeporteerd zouden worden. Dat veroorzaakte veel onrust onder het personeel. Op 9 april kwam het bericht, dat de Joodse bewoners de volgende dag bij het hoofdgebouw klaar moesten staan. Daar stond een bus gereed om hen naar Westerbork te brengen. ‘Er waren moeilijke ‘kinderen’ bij, waar de Duitsers bang voor waren. Daarom moest er een zuster mee’ (citaat). Diezelfde dag nog werden ze afgeleverd bij de poort van het kamp Westerbork. Op 13 april werden zij via het spoortraject Assen-Groningen-Nieuweschans, overgebracht naar het vernietigingskamp Sobibor en meteen na aankomst omgebracht.
Dat de omstandigheden tijdens de transporten in propvolle, slecht geventileerde goederenwagons erbarmelijk waren, was alom bekend. Het lijden van deze kwetsbare medemensen tijdens die dagenlange treinreis, moet onvoorstelbaar zijn geweest. Dergelijke tragedies leren waartoe de mens in staat is. Naar macht hongerende en door haat gedreven individuen en regimes deinzen er zelfs niet voor terug om kwetsbare en zieke mensen, die geen enkele bedreiging meer kunnen vormen, te vernietigen.
Medio januari 2013 werd een van de laatste onderzoeken naar de Holocaust afgerond. Het ging over de 1069 Joodse patiënten, hun verplegers en artsen van de psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch in Apeldoorn, die al op 21 januari 1943 waren afgevoerd naar de vernietigingskampen. Voor de Joodse bewoners van ’s Heeren Loo is in Ermelo een monument opgericht. Een van de Joodse bewoners, Jaap Cohen, dook onder en overleefde de Holocaust. In ons huwelijk kregen wij zelf een kind met een verstandelijke beperking. Een kwetsbaar kind, dat echter veel liefde en genegenheid geeft aan zijn omgeving. Wellicht daardoor voelen wij ons extra betrokken bij de beschreven gebeurtenis.
Euthanasie en sterilisatie
Dat het kwaad aanwezig is in de schepping leert niet alleen de geschiedenis, maar kunnen we dagelijks vaststellen via de media en in onze omgeving. Helaas blijkt telkens opnieuw dat waarschuwingssignalen worden genegeerd. Het jaar 1938 is bekend van de Kristallnacht. Minder bekend is dat in die vooroorlogse periode door de Nazi’s ‘Aktion T4’ werd opgestart. Een programma waarbij gehandicapten en psychiatrische patiënten tot sterilisatie of euthanasie werden gedwongen. In het maandelijks tijdschrift van het Bureau voor de rassenpolitiek van de NSDAP verschenen propagandaposters, waarin gehandicapten werden voorgesteld als een last voor de samenleving.
Het lijden
Er is nog een reden dat Ermelo voor mij belangrijk is. In mijn puberteit had ik afstand genomen van het christelijke geloof. Door de ontmoeting met mijn echtgenote maakte ik een bewuste keuze voor Christus. Door genade kreeg ik zicht op het lijden in de Bijbel en de noodzaak van verzoening door Jezus Christus. In de loop der jaren werd bij mij het besef versterkt, dat de mensheid niet op eigen kracht in staat is een wereld te verwezenlijken zonder oorlog en excessen. Het wachten is op Zijn Wederkomst. Mijn ervaringen zijn ook bepalend geweest voor mijn latere visie op onderwerpen als ziekte en gezondheid, de maakbaarheid van een samenleving, de positie van de overheid en ethische kwesties. Belangrijke onderwerpen in een tijd waarin fors moet worden bezuinigd op zorgkosten. Onvermijdelijk zal er een maatschappelijke discussie ontstaan over de vraag of toekomstige zorgkosten moeten worden gerelateerd aan keuzes die mensen maken, bijvoorbeeld als gevolg van de ontwikkeling van de wetenschap, prenatale screening of genetisch onderzoek. De eerste signalen zijn er al. Daarom zijn de lessen van de geschiedenis zo belangrijk.
Jaap Spaans
