Triggerpointmassage en dry needling: alternatief, maar ook fout?
Ruud van der Ven • 92 - 2016 • Uitgave: 12
Anno 2016 zijn er zo’n 450 alternatieve geneeswijzen. Door de bomen is nauwelijks het bos meer te zien. Wat is goed en wat is niet goed? Een christen kan ook in verkeerd geestelijk vaarwater komen, schadelijk voor zijn geloofsleven.
‘Beproef alle dingen, behoud het goede’ (1 Tessalonicenzen 5:21) is de beste richtlijn bij het maken van keuzes. Deze wordt aangehouden in mijn boek ‘Genezing uit het Oosten? Alternatieve geneeswijzen getoetst’ (2011). In de serie over veelgebruikte alternatieve geneeswijzen staan we dit keer stil bij triggerpointmassage en dry needling.1
Enige cijfers
In Nederland heeft maar liefst 20% van de bevolking minstens één dag per week hoofdpijn, 20-50% heeft jaarlijks last van schouderpijn en 4 op de 5 mensen heeft wel eens last van lage rugpijn.2 Naar schatting lopen in Nederland 2 miljoen mensen risico op een muisarm (RSI).3 Een weinig bekende oorzaak van een groot scala aan pijnklachten zijn zogenaamde myofasciale triggerpoints.
Begripsomschrijving en geschiedenis
Myofasciale triggerpoints zijn zeer drukpijnlijke punten in spieren, waar lokale spiervezels door verkramping vast zijn komen zitten en een soort knopen vormen. Deze zijn door een geoefende persoon te voelen als een rijstkorrel of erwt. Het eigenaardige van triggerpoints is alleen dat de pijn die ze veroorzaken meestal op een andere plek zit dan het triggerpoint zelf, wat afgeleide pijn – referred pain – wordt genoemd. Zo veroorzaken triggerpoints in de monnikskapspier (aan de achterkant van de nek) hoofdpijn aan de zijkant van het hoofd of boven de wenkbrauwen.4
Behalve pijn kunnen bij triggerpoints stoornissen optreden in 1) de motoriek – krachtsverlies, stijfheid en bewegingsbeperking – en 2) het autonome zenuwstelsel, zoals bleekheid, transpireren, kippenvel en dergelijke.
De artsen Janet Travell en David Simons schreven een handboek over de diagnose en behandeling van triggerpoints (deel 1 in 1983, deel 2 in 1992). Met behulp van de standaardwerken van Travell en Simons ontwikkelde de Amerikaanse pianostemmer Clair Davies een methode waarmee hij door zelfmassage zijn eigen frozen shoulder met succes kon behandelen. De neerslag van zijn werk is te vinden in Handboek triggerpoint-therapie. Verminder zelf pijnklachten (2003).
Een opleiding tot Triggerpointcoach of tot neuromusculairtherapeut duurt ongeveer een jaar en is bedoeld voor massage- en fysiotherapeuten en sportmasseurs. Daarnaast zijn er workshops voor mensen die niet over medische kennis beschikken.
Basis van triggerpoints
De meest voorkomende oorzaak van triggerpoints is chronische overbelasting van de spier, bijvoorbeeld door een langdurige verkeerde werkhouding of verkeerde leefgewoontes. Ook acute overbelasting, zoals een verkeerde beweging of een ongeval, kan triggerpoints veroorzaken.
In tegenstelling tot spierkramp, die de hele spier betreft, gaat het bij triggerpoints om microscopisch waarneembare samentrekking van een aantal spiervezels in een spier. Door de samentrekking wordt de bloedvoorziening verminderd. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel, want de vermindering van zuurstof en de ophoping van afvalstoffen dragen op hun beurt weer bij aan de samentrekking en dus de pijn.
Een triggerpointbehandeling helpt de vastgelopen spiervezels uit deze cirkel te komen. Dit kan door massage, maar ook door het inspuiten van een medicament (botox, lokale anesthetica, corticosteroïden) in de punten (wet needling), of door het steken van een (acupunctuur)naald in de punten: dry needling.
Bij deze laatste methode wordt een fijne naald ingebracht in het triggerpunt, wat volgens de voorstanders van deze methode zou leiden tot een sneller resultaat in de-activatie en ontspanning.5
Triggerpointtherapie de moeite waard
Triggerpoints ontstaan in overbelaste en geblesseerde spieren en zouden verantwoordelijk zijn voor veel pijnklachten in het houdings- en bewegingsapparaat. Het willekeurig dwarsgestreepte spierstelsel, dat 50% van het lichaamsgewicht uitmaakt, bestaat uit meer dan 400 spieren. Daarmee is er veel kans op de mogelijkheid van het ontstaan van myofasciale triggerpoints.
Het myofasciale pijnsyndroom (ofwel pijn als gevolg van triggerpoints) komt volgens de beroepsgroep Stichting NMTN – Neuromusculaire Therapeuten Nederland – veel voor onder de algehele bevolking. Tot 54% van de vrouwen en 45% van de mannen zou op een zeker moment in het leven te maken krijgen met pijn van deze oorsprong.6
Niet herkende myofasciale pijn zou, aldus de triggerpuntmassagetherapeuten, zorgen voor veel onnodig lijden, een aanzienlijke consumptie van pijnstillers met alle negatieve gevolgen van dien voor maag, nieren en lever. Daarnaast is er verlies van kwaliteit van leven, hoge medische kosten en kostbaar arbeidsverzuim.
Wetenschap van triggerpointmassage
Het bestaan van triggerpoints is een feit; ze zijn niet alleen voelbaar, maar ook zichtbaar onder de elektronenmicroscoop. De wetenschappelijke basis van de punten is gelegd door Travell en Simons. Na jarenlange research onderstrepen zij ook het effect van triggerpuntmassage.
Een promotieonderzoek door fysiotherapeut Carel Bron (Radboud Universiteit, 2011) toonde de rol van triggerpoints aan bij schouderklachten en de positieve reactie op rekoefeningen en triggerpointmassage.7 Een belangwekkend gegeven, gezien het feit dat er sprake is van een goedkope therapie – zonder de noodzaak van medicatie – bij veel voorkomende klachten.
Uit twee wetenschappelijke literatuurstudies (2009 en 2010) zou volgens NMTN blijken, dat er aanwijzingen zijn dat triggerpoints onder andere een belangrijke rol spelen bij bekkenbodempijn, het temperomandibulaire pijn syndroom (kaakpijn), schouderpijn, fibromyalgie (weke delen reuma)8, spierspanningshoofdpijn, tenniselleboog klachten en spierkrampen.9
De conclusie van een literatuuronderzoek door fysiotherapeut N. Hoofdman (2013) is dat hoewel sluitend bewijs niet kon worden aangetoond, de gegevens een trend laten zien van afname van pijn door dry needling bij myofasciale pijn.10
Anders dan acupunctuur?
Dry Needling is geen acupunctuur. Bij acupunctuur is sprake van een energetische (geestelijke) behandeling van (niet anatomisch en fysiologisch aantoonbare) punten op meridianen; dit in tegenstelling tot dry needling, waarbij wel sprake is van anatomisch en fysiologisch aantoonbare spierknopen. Bij acupunctuur worden veelal meerdere naalden in het lichaam geprikt, die daar enige tijd blijven zitten. Bij dry needling wordt één naald gebruikt, waarmee kortdurend de spier wordt behandeld. Dry needling werkt direct in op de spieren en is hiermee een spierbehandeling. Bij dry needling zijn de behandelaars fysiotherapeuten, die beschikken over een degelijke kennis van anatomie en fysiologie. Bij acupunctuur zijn de behandelaars acupuncturisten, die beschikken over kennis van de taoïstische filosofie, van yin-yang, de meridianen, de vijf elementen en de occulte polsdiagnostiek.11 Meridianen verlopen oppervlakkig, vlak onder de huid, terwijl triggerpunten diep in de spieren gelegen zijn.
Bij triggerpointmassage respectievelijk dry needling is absoluut geen sprake van acupressuur of acupunctuur. Helaas komt het regelmatig voor dat fysiotherapeuten of acupuncturisten die naast triggerpointmassage ook acupunctuur aanbieden, deze twee methodes met elkaar in overeenstemming proberen te brengen om het wetenschappelijke cachet van de acupunctuur te vergroten.
Als een christen een triggerpointmassage wil ondergaan is het belangrijk te weten op welk niveau de therapeut zijn massage aanbiedt. Gebeurt dit vanuit een puur fysiek model of vanuit een geestelijk, bijvoorbeeld taoïstisch, model.
Uiteraard kan triggerpointbehandeling ook als een vorm van zelfmassage toegepast worden. Het vinden van de triggerpoints en het masseren ervan kan geoefend worden met de hulp van de therapeut.12
Samenvatting
Bij spierpijnen, zoals veel voorkomende aandoeningen als spanningshoofdpijn, schouder-, nek- en rugpijn, kunnen triggerpoints – microspierverkrampingen – in het geding zijn. Het is jammer dat veel artsen niet op de hoogte zijn van deze punten en daarmee ook niet van de mogelijkheid van triggerpointbehandeling. Het lastige van deze punten is, dat ze pijn veroorzaken op een andere plaats in het lichaam dan waar de knoop voelbaar is. Daardoor wordt nogal eens een foute diagnose gesteld en wordt de patiënt met pijnstillers naar huis gestuurd, die uiteraard de oorzaak van de pijn niet wegnemen. 13
Triggerpointmassage of dry needling zijn de moeite van het proberen waard bij genoemde spierpijnen. (Waarbij opgemerkt dient te worden dat zeker niet alle genoemde problemen met deze therapie opgelost kunnen worden.) Wel dient de methode uitgeoefend te worden door een daartoe opgeleide fysiotherapeut die geen andere bedenkelijke therapieën in zijn of haar pakket aanbiedt, zoals acupunctuur, reiki en dergelijke. Schrijnend is het namelijk, dat mensen met chronische pijnklachten vaak in aanraking komen met reiki en acupunctuur, vooral als reguliere therapieën geen oplossing bieden.
NMTN-therapeuten willen, aldus therapeute Jennie Verbeek, zich inzetten voor een positief alternatief voor reiki en acupunctuur; hun gedragscode is: geen oosterse filosofieën met hun behandeling te vermengen.14
Ruud van der Ven
Voetnoten
1 Zie Het Zoeklicht van 9 mei, 4 september en 21 november 2014, 6 februari, 29 mei en 27 november 2015, over respectievelijk mindfulness, acupunctuur, homeopathie, reiki, therapeutic touch en EMDR.
2 Hoofdpijn, www.dokteronline.com/blog/aandoening/hoofdpijn/
‘Behandeling van spierknoopjes effectief bij schouderpijn’, 6 januari 2015, www.dokterdokter.nl/gezond-leven/bewegen/behandeling-van-spierknoopjes-effectief-bij-schouderpijn/
‘Lage rugpijn komt veel voor. Wat kun je eraan doen?’ www.gezondheidsnet.nl/rugpijn/lage-rugpijn-komt-veel-voor
3 RSI, www.rsi-vereniging.nl/wat-is-rsi/feiten-en-cijfers.html
4 ‘Triggerpoints: een vaak gemiste oorzaak van pijn’, 20 februari 2015, nutriz.nl/therapieen/triggerpoints-een-vaak-gemiste-oorzaak-van-pijn/
5 Een zogenaamde ‘Local Twitch Response’ ontstaat; dit is een onwillekeurige samentrekking van de spiervezels in de spierknoop, die ervoor zorgt dat de spier meteen ontspant en de spierstofwisseling gaat herstellen. Dry Needling. Sports Rehab, www.sports-rehab.eu/nl/index/44-dry_needling/
6 www.nmtn.nl/wetenschappelijke-achtergrond
7 ‘Myofascial trigger points in shoulder pain. Prevalence, diagnosis and treatment’, 19-4-2011.
8 Triggerpoints verschillen van de bij fibromyalgie (wekedelen reuma) voorkomende ‘tender points’ (kunnen zich op 18 specifieke symmetrische plekken – in de nek, schouders, ellebogen, knieën, wervelkolom en heupen - bevinden), doordat druk op tenderpoints veel pijnlijker is, niet vergezeld gaat van uitstralingspijn en zich bevinden ter hoogte van aanhechtingen van spieren en in de buurt van gewrichten terwijl triggerpoints in de spier zelf zitten. Bij fibromyalgie komen zowel tender points als triggerpoints voor, welke laatste de tenderpoints kunnen veroorzaken of in stand houden. Triggerpointmassage kan dus ook zinvol zijn bij fibromyalgie. www.reumafonds.nl Fibromyalgie & Triggerpointtherapie, www.fysiotherapie4all.nl/klachten/aandoeningen/item/fibromyalgie-triggerpointtherapie
9 www.nmtn.nl/wetenschappelijke-achtergrond
10 ‘Het effect van dry needling op pijn door myofasciale triggerpoints’, THIM Hogeschool voor Fysiotherapie Nieuwegein, 9-4-2013.
11 Zie onder andere ook het artikel ‘Triggerpoint occult?’ van Gerard Feller, Promise, 2009.
12 Omdat druk met de hand veel kracht kost en erg vermoeiend is, zijn er specifieke hulpmiddelen voor in de handel, zoals massageballen, een vierpoot, een bodybackbuddy en theracane. Een bodybackbuddy is een kunststof hulpmiddel met een starre S-vorm; een theracane is van metaal en mist een bocht van de S. Op de hulpmiddelen bevinden zich meerdere knobbels. Zo heeft de vierpoot twee dikke en twee dunnere knobbels. Het meest goedkoop en eenvoudig is een of twee ballen – tennisballen of grote stuiterballen - in een sok. Zelfmassage hulpmiddelen, mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/103333-zelfmassage-hulpmiddelen.html
13 ‘Hoe u snel & blijvend rugpijn overwint. Triggerpoints – Bronnen van pijn’, www.rugpijnweg.nl/rugpijn-info/rugpijn-oorzaken/triggerpoints-bronnen-van-pijn/
14 ‘Een positief alternatief voor reiki en acupunctuur’, EO Visie, www.eo.nl/magazines/visie/artikel-detail/een-positief-alternatief-voor-reiki-en-acupunctuur/
‘Beproef alle dingen, behoud het goede’ (1 Tessalonicenzen 5:21) is de beste richtlijn bij het maken van keuzes. Deze wordt aangehouden in mijn boek ‘Genezing uit het Oosten? Alternatieve geneeswijzen getoetst’ (2011). In de serie over veelgebruikte alternatieve geneeswijzen staan we dit keer stil bij triggerpointmassage en dry needling.1
Enige cijfers
In Nederland heeft maar liefst 20% van de bevolking minstens één dag per week hoofdpijn, 20-50% heeft jaarlijks last van schouderpijn en 4 op de 5 mensen heeft wel eens last van lage rugpijn.2 Naar schatting lopen in Nederland 2 miljoen mensen risico op een muisarm (RSI).3 Een weinig bekende oorzaak van een groot scala aan pijnklachten zijn zogenaamde myofasciale triggerpoints.
Begripsomschrijving en geschiedenis
Myofasciale triggerpoints zijn zeer drukpijnlijke punten in spieren, waar lokale spiervezels door verkramping vast zijn komen zitten en een soort knopen vormen. Deze zijn door een geoefende persoon te voelen als een rijstkorrel of erwt. Het eigenaardige van triggerpoints is alleen dat de pijn die ze veroorzaken meestal op een andere plek zit dan het triggerpoint zelf, wat afgeleide pijn – referred pain – wordt genoemd. Zo veroorzaken triggerpoints in de monnikskapspier (aan de achterkant van de nek) hoofdpijn aan de zijkant van het hoofd of boven de wenkbrauwen.4
Behalve pijn kunnen bij triggerpoints stoornissen optreden in 1) de motoriek – krachtsverlies, stijfheid en bewegingsbeperking – en 2) het autonome zenuwstelsel, zoals bleekheid, transpireren, kippenvel en dergelijke.
De artsen Janet Travell en David Simons schreven een handboek over de diagnose en behandeling van triggerpoints (deel 1 in 1983, deel 2 in 1992). Met behulp van de standaardwerken van Travell en Simons ontwikkelde de Amerikaanse pianostemmer Clair Davies een methode waarmee hij door zelfmassage zijn eigen frozen shoulder met succes kon behandelen. De neerslag van zijn werk is te vinden in Handboek triggerpoint-therapie. Verminder zelf pijnklachten (2003).
Een opleiding tot Triggerpointcoach of tot neuromusculairtherapeut duurt ongeveer een jaar en is bedoeld voor massage- en fysiotherapeuten en sportmasseurs. Daarnaast zijn er workshops voor mensen die niet over medische kennis beschikken.
Basis van triggerpoints
De meest voorkomende oorzaak van triggerpoints is chronische overbelasting van de spier, bijvoorbeeld door een langdurige verkeerde werkhouding of verkeerde leefgewoontes. Ook acute overbelasting, zoals een verkeerde beweging of een ongeval, kan triggerpoints veroorzaken.
In tegenstelling tot spierkramp, die de hele spier betreft, gaat het bij triggerpoints om microscopisch waarneembare samentrekking van een aantal spiervezels in een spier. Door de samentrekking wordt de bloedvoorziening verminderd. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel, want de vermindering van zuurstof en de ophoping van afvalstoffen dragen op hun beurt weer bij aan de samentrekking en dus de pijn.
Een triggerpointbehandeling helpt de vastgelopen spiervezels uit deze cirkel te komen. Dit kan door massage, maar ook door het inspuiten van een medicament (botox, lokale anesthetica, corticosteroïden) in de punten (wet needling), of door het steken van een (acupunctuur)naald in de punten: dry needling.
Bij deze laatste methode wordt een fijne naald ingebracht in het triggerpunt, wat volgens de voorstanders van deze methode zou leiden tot een sneller resultaat in de-activatie en ontspanning.5
Triggerpointtherapie de moeite waard
Triggerpoints ontstaan in overbelaste en geblesseerde spieren en zouden verantwoordelijk zijn voor veel pijnklachten in het houdings- en bewegingsapparaat. Het willekeurig dwarsgestreepte spierstelsel, dat 50% van het lichaamsgewicht uitmaakt, bestaat uit meer dan 400 spieren. Daarmee is er veel kans op de mogelijkheid van het ontstaan van myofasciale triggerpoints.
Het myofasciale pijnsyndroom (ofwel pijn als gevolg van triggerpoints) komt volgens de beroepsgroep Stichting NMTN – Neuromusculaire Therapeuten Nederland – veel voor onder de algehele bevolking. Tot 54% van de vrouwen en 45% van de mannen zou op een zeker moment in het leven te maken krijgen met pijn van deze oorsprong.6
Niet herkende myofasciale pijn zou, aldus de triggerpuntmassagetherapeuten, zorgen voor veel onnodig lijden, een aanzienlijke consumptie van pijnstillers met alle negatieve gevolgen van dien voor maag, nieren en lever. Daarnaast is er verlies van kwaliteit van leven, hoge medische kosten en kostbaar arbeidsverzuim.
Wetenschap van triggerpointmassage
Het bestaan van triggerpoints is een feit; ze zijn niet alleen voelbaar, maar ook zichtbaar onder de elektronenmicroscoop. De wetenschappelijke basis van de punten is gelegd door Travell en Simons. Na jarenlange research onderstrepen zij ook het effect van triggerpuntmassage.
Een promotieonderzoek door fysiotherapeut Carel Bron (Radboud Universiteit, 2011) toonde de rol van triggerpoints aan bij schouderklachten en de positieve reactie op rekoefeningen en triggerpointmassage.7 Een belangwekkend gegeven, gezien het feit dat er sprake is van een goedkope therapie – zonder de noodzaak van medicatie – bij veel voorkomende klachten.
Uit twee wetenschappelijke literatuurstudies (2009 en 2010) zou volgens NMTN blijken, dat er aanwijzingen zijn dat triggerpoints onder andere een belangrijke rol spelen bij bekkenbodempijn, het temperomandibulaire pijn syndroom (kaakpijn), schouderpijn, fibromyalgie (weke delen reuma)8, spierspanningshoofdpijn, tenniselleboog klachten en spierkrampen.9
De conclusie van een literatuuronderzoek door fysiotherapeut N. Hoofdman (2013) is dat hoewel sluitend bewijs niet kon worden aangetoond, de gegevens een trend laten zien van afname van pijn door dry needling bij myofasciale pijn.10
Anders dan acupunctuur?
Dry Needling is geen acupunctuur. Bij acupunctuur is sprake van een energetische (geestelijke) behandeling van (niet anatomisch en fysiologisch aantoonbare) punten op meridianen; dit in tegenstelling tot dry needling, waarbij wel sprake is van anatomisch en fysiologisch aantoonbare spierknopen. Bij acupunctuur worden veelal meerdere naalden in het lichaam geprikt, die daar enige tijd blijven zitten. Bij dry needling wordt één naald gebruikt, waarmee kortdurend de spier wordt behandeld. Dry needling werkt direct in op de spieren en is hiermee een spierbehandeling. Bij dry needling zijn de behandelaars fysiotherapeuten, die beschikken over een degelijke kennis van anatomie en fysiologie. Bij acupunctuur zijn de behandelaars acupuncturisten, die beschikken over kennis van de taoïstische filosofie, van yin-yang, de meridianen, de vijf elementen en de occulte polsdiagnostiek.11 Meridianen verlopen oppervlakkig, vlak onder de huid, terwijl triggerpunten diep in de spieren gelegen zijn.
Bij triggerpointmassage respectievelijk dry needling is absoluut geen sprake van acupressuur of acupunctuur. Helaas komt het regelmatig voor dat fysiotherapeuten of acupuncturisten die naast triggerpointmassage ook acupunctuur aanbieden, deze twee methodes met elkaar in overeenstemming proberen te brengen om het wetenschappelijke cachet van de acupunctuur te vergroten.
Als een christen een triggerpointmassage wil ondergaan is het belangrijk te weten op welk niveau de therapeut zijn massage aanbiedt. Gebeurt dit vanuit een puur fysiek model of vanuit een geestelijk, bijvoorbeeld taoïstisch, model.
Uiteraard kan triggerpointbehandeling ook als een vorm van zelfmassage toegepast worden. Het vinden van de triggerpoints en het masseren ervan kan geoefend worden met de hulp van de therapeut.12
Samenvatting
Bij spierpijnen, zoals veel voorkomende aandoeningen als spanningshoofdpijn, schouder-, nek- en rugpijn, kunnen triggerpoints – microspierverkrampingen – in het geding zijn. Het is jammer dat veel artsen niet op de hoogte zijn van deze punten en daarmee ook niet van de mogelijkheid van triggerpointbehandeling. Het lastige van deze punten is, dat ze pijn veroorzaken op een andere plaats in het lichaam dan waar de knoop voelbaar is. Daardoor wordt nogal eens een foute diagnose gesteld en wordt de patiënt met pijnstillers naar huis gestuurd, die uiteraard de oorzaak van de pijn niet wegnemen. 13
Triggerpointmassage of dry needling zijn de moeite van het proberen waard bij genoemde spierpijnen. (Waarbij opgemerkt dient te worden dat zeker niet alle genoemde problemen met deze therapie opgelost kunnen worden.) Wel dient de methode uitgeoefend te worden door een daartoe opgeleide fysiotherapeut die geen andere bedenkelijke therapieën in zijn of haar pakket aanbiedt, zoals acupunctuur, reiki en dergelijke. Schrijnend is het namelijk, dat mensen met chronische pijnklachten vaak in aanraking komen met reiki en acupunctuur, vooral als reguliere therapieën geen oplossing bieden.
NMTN-therapeuten willen, aldus therapeute Jennie Verbeek, zich inzetten voor een positief alternatief voor reiki en acupunctuur; hun gedragscode is: geen oosterse filosofieën met hun behandeling te vermengen.14
Ruud van der Ven
Voetnoten
1 Zie Het Zoeklicht van 9 mei, 4 september en 21 november 2014, 6 februari, 29 mei en 27 november 2015, over respectievelijk mindfulness, acupunctuur, homeopathie, reiki, therapeutic touch en EMDR.
2 Hoofdpijn, www.dokteronline.com/blog/aandoening/hoofdpijn/
‘Behandeling van spierknoopjes effectief bij schouderpijn’, 6 januari 2015, www.dokterdokter.nl/gezond-leven/bewegen/behandeling-van-spierknoopjes-effectief-bij-schouderpijn/
‘Lage rugpijn komt veel voor. Wat kun je eraan doen?’ www.gezondheidsnet.nl/rugpijn/lage-rugpijn-komt-veel-voor
3 RSI, www.rsi-vereniging.nl/wat-is-rsi/feiten-en-cijfers.html
4 ‘Triggerpoints: een vaak gemiste oorzaak van pijn’, 20 februari 2015, nutriz.nl/therapieen/triggerpoints-een-vaak-gemiste-oorzaak-van-pijn/
5 Een zogenaamde ‘Local Twitch Response’ ontstaat; dit is een onwillekeurige samentrekking van de spiervezels in de spierknoop, die ervoor zorgt dat de spier meteen ontspant en de spierstofwisseling gaat herstellen. Dry Needling. Sports Rehab, www.sports-rehab.eu/nl/index/44-dry_needling/
6 www.nmtn.nl/wetenschappelijke-achtergrond
7 ‘Myofascial trigger points in shoulder pain. Prevalence, diagnosis and treatment’, 19-4-2011.
8 Triggerpoints verschillen van de bij fibromyalgie (wekedelen reuma) voorkomende ‘tender points’ (kunnen zich op 18 specifieke symmetrische plekken – in de nek, schouders, ellebogen, knieën, wervelkolom en heupen - bevinden), doordat druk op tenderpoints veel pijnlijker is, niet vergezeld gaat van uitstralingspijn en zich bevinden ter hoogte van aanhechtingen van spieren en in de buurt van gewrichten terwijl triggerpoints in de spier zelf zitten. Bij fibromyalgie komen zowel tender points als triggerpoints voor, welke laatste de tenderpoints kunnen veroorzaken of in stand houden. Triggerpointmassage kan dus ook zinvol zijn bij fibromyalgie. www.reumafonds.nl Fibromyalgie & Triggerpointtherapie, www.fysiotherapie4all.nl/klachten/aandoeningen/item/fibromyalgie-triggerpointtherapie
9 www.nmtn.nl/wetenschappelijke-achtergrond
10 ‘Het effect van dry needling op pijn door myofasciale triggerpoints’, THIM Hogeschool voor Fysiotherapie Nieuwegein, 9-4-2013.
11 Zie onder andere ook het artikel ‘Triggerpoint occult?’ van Gerard Feller, Promise, 2009.
12 Omdat druk met de hand veel kracht kost en erg vermoeiend is, zijn er specifieke hulpmiddelen voor in de handel, zoals massageballen, een vierpoot, een bodybackbuddy en theracane. Een bodybackbuddy is een kunststof hulpmiddel met een starre S-vorm; een theracane is van metaal en mist een bocht van de S. Op de hulpmiddelen bevinden zich meerdere knobbels. Zo heeft de vierpoot twee dikke en twee dunnere knobbels. Het meest goedkoop en eenvoudig is een of twee ballen – tennisballen of grote stuiterballen - in een sok. Zelfmassage hulpmiddelen, mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/103333-zelfmassage-hulpmiddelen.html
13 ‘Hoe u snel & blijvend rugpijn overwint. Triggerpoints – Bronnen van pijn’, www.rugpijnweg.nl/rugpijn-info/rugpijn-oorzaken/triggerpoints-bronnen-van-pijn/
14 ‘Een positief alternatief voor reiki en acupunctuur’, EO Visie, www.eo.nl/magazines/visie/artikel-detail/een-positief-alternatief-voor-reiki-en-acupunctuur/
