‘Stille nacht’ laat ons stilstaan bij het wonder van het Kerstfeest
Wim Pols • 89 - 2013 • Uitgave: 26
‘Stille nacht’ is zonder meer het meest bekende en zeker ook een van de meest geliefde kerstliederen ter wereld. Het lied is op een bijzondere manier ontstaan in Oberndorf, een dorpje in de Alpen in Oostenrijk. Het verhaal is in de loop der tijd versterkt met allerlei romantische anekdotes, waarvan moeilijk te achterhalen is in hoeverre ze op waarheid berusten.
Zeker is dat het lied op kerstavond 1818 voor het eerst is uitgevoerd in de St. Nicolaaskerk in Oberndorf door de schrijvers Joseph Mohr en Franz Gruber. Franz Gruber speelde het op zijn gitaar en beiden zongen zij het. Het koor zong steeds de herhaling van de laatste regel mee.
Zeker is ook dat hulppriester Joseph Mohr de tekst al als gedicht in 1816 had geschreven toen hij werkte voor de kerk in Mariapfarr, een ander dorp in de Oostenrijkse Alpen. Een jaar later werd hij overgeplaatst naar Oberndorf. Op de dag voor kerst vroeg hij aan Franz Gruber, onderwijzer en organist, of die een melodie op het gedicht kon maken. Het verhaal gaat dat Joseph Mohr, geïnspireerd door een groep acteurs die een kerstspel uitvoerden, terugdacht aan het gedicht dat hij eerder had geschreven. Hij bedacht hoe mooi het zou zijn hier een lied van te maken en uit te voeren tijdens de viering op kerstavond.
Ongebruikelijke begeleiding
Franz Gruber had maar korte tijd om de melodie te schrijven. Hij componeerde het lied om het met gitaarbegeleiding te zingen, iets wat voor die tijd heel ongebruikelijk was. Waarschijnlijk was de reden hiervoor dat het orgel in de kerk defect was. Sommige bronnen noemen als oorzaak dat muizen de balg van het orgel kapot hadden geknaagd, andere verhalen spreken over roest als reden voor het defect. Dat het orgel kapot was, is heel aannemelijk, omdat enkele weken na de eerste uitvoering van Stille Nacht orgelbouwer Karl Mauracher naar Oberndorf kwam om het orgel te repareren. Hij hoorde ‘Stille Nacht’ en was onder de indruk.
Mauracher nam een manuscript van het lied mee en zorgde dat de bekende Rainer Sänger het lied gingen zingen. Deze familiegroep zong het tijdens een audiëntie voor keizer Franz I en tsaar Alexander I. De Rainer Sänger gaven het ook door aan de Strasser zusters, die Tiroler liederen zongen. In 1833 werd het voor het eerst uitgeven in Dresden in een bundel met meer liederen uit Tirol. In 1834 zongen de Strasser zusters het lied voor koning Friedrich Wilhelm IV van Pruissen. Hij vond ‘Stille nacht’ zo mooi dat hij het koor van zijn kathedraal het lied ieder Kerstfeest liet zingen. In 1839 zongen de Rainer Sänger het lied voor het eerst in New York.
Oud manuscript bevestigt componist
Zo werd ‘Stille nacht’ bekend over de hele wereld. Franz Gruber is lange tijd niet erkend als componist van het lied. Men dacht dat het een compositie was van Haydn of van andere beroemde componisten als Mozart of Beethoven. In 1995 werd echter een handgeschreven manuscript van Joseph Mohr uit 1820 gevonden waarop hij in de rechterbovenhoek had geschreven: ‘Melodie von Fr. Xav. Gruber’.
Oorspronkelijk telt Stille nacht zes coupletten. In de praktijk worden meestal alleen het eerste, tweede en zesde couplet gezonden. Het lied is in 2011 door de Unesco gekozen als onderdeel van het immateriële wereld erfgoed. Het is in meer dan 140 talen vertaald. Er zijn verschillende Nederlandstalige bewerkingen. De bekendste, die in het Liedboek voor de Kerken staat, is gemaakt door Johannes Yserinkhuysen. De eerste uitvoering op grammofoonplaat dateert van 1905 door het Amerikaanse Haydn Quartet.
Krachtig lied in eenvoud
Stille nacht is geschreven door twee eenvoudige mensen: een hulppriester en lokale onderwijzer en muzikant. Met eenvoudige woorden en een simpele, maar heel mooie melodie hebben zij een lied gemaakt dat ons stil maakt en ons bepaalt bij het wonder van genade dat de Here God ons aanbiedt via Zijn Zoon. Amen, Gode zij eer.
Wim Pols
Stille nacht
Stille Nacht, Heilige Nacht.
Davids Zoon, lang verwacht,
die miljoenen eens zaligen zal
werd geboren in Bethlehems stal.
Hij, der schepselen Heer.
Hij, der schepselen Heer.
Hulp’loos kind, heilig kind,
dat zo trouw zondaars mint.
Ook voor mij hebt G’Uw rijkdom ontzegt,
werd G’in stro en in doeken gelegd.
Leer m’U danken daarvoor.
Leer m’U danken daarvoor.
Stille Nacht, Heilige Nacht,
Heil en vree wordt gebracht,
aan een wereld, verloren in schuld.
Gods belofte wordt heerlijk vervuld.
Amen! Gode zij eer.
Amen! Gode zij eer.
Zeker is dat het lied op kerstavond 1818 voor het eerst is uitgevoerd in de St. Nicolaaskerk in Oberndorf door de schrijvers Joseph Mohr en Franz Gruber. Franz Gruber speelde het op zijn gitaar en beiden zongen zij het. Het koor zong steeds de herhaling van de laatste regel mee.
Zeker is ook dat hulppriester Joseph Mohr de tekst al als gedicht in 1816 had geschreven toen hij werkte voor de kerk in Mariapfarr, een ander dorp in de Oostenrijkse Alpen. Een jaar later werd hij overgeplaatst naar Oberndorf. Op de dag voor kerst vroeg hij aan Franz Gruber, onderwijzer en organist, of die een melodie op het gedicht kon maken. Het verhaal gaat dat Joseph Mohr, geïnspireerd door een groep acteurs die een kerstspel uitvoerden, terugdacht aan het gedicht dat hij eerder had geschreven. Hij bedacht hoe mooi het zou zijn hier een lied van te maken en uit te voeren tijdens de viering op kerstavond.
Ongebruikelijke begeleiding
Franz Gruber had maar korte tijd om de melodie te schrijven. Hij componeerde het lied om het met gitaarbegeleiding te zingen, iets wat voor die tijd heel ongebruikelijk was. Waarschijnlijk was de reden hiervoor dat het orgel in de kerk defect was. Sommige bronnen noemen als oorzaak dat muizen de balg van het orgel kapot hadden geknaagd, andere verhalen spreken over roest als reden voor het defect. Dat het orgel kapot was, is heel aannemelijk, omdat enkele weken na de eerste uitvoering van Stille Nacht orgelbouwer Karl Mauracher naar Oberndorf kwam om het orgel te repareren. Hij hoorde ‘Stille Nacht’ en was onder de indruk.
Mauracher nam een manuscript van het lied mee en zorgde dat de bekende Rainer Sänger het lied gingen zingen. Deze familiegroep zong het tijdens een audiëntie voor keizer Franz I en tsaar Alexander I. De Rainer Sänger gaven het ook door aan de Strasser zusters, die Tiroler liederen zongen. In 1833 werd het voor het eerst uitgeven in Dresden in een bundel met meer liederen uit Tirol. In 1834 zongen de Strasser zusters het lied voor koning Friedrich Wilhelm IV van Pruissen. Hij vond ‘Stille nacht’ zo mooi dat hij het koor van zijn kathedraal het lied ieder Kerstfeest liet zingen. In 1839 zongen de Rainer Sänger het lied voor het eerst in New York.
Oud manuscript bevestigt componist
Zo werd ‘Stille nacht’ bekend over de hele wereld. Franz Gruber is lange tijd niet erkend als componist van het lied. Men dacht dat het een compositie was van Haydn of van andere beroemde componisten als Mozart of Beethoven. In 1995 werd echter een handgeschreven manuscript van Joseph Mohr uit 1820 gevonden waarop hij in de rechterbovenhoek had geschreven: ‘Melodie von Fr. Xav. Gruber’.
Oorspronkelijk telt Stille nacht zes coupletten. In de praktijk worden meestal alleen het eerste, tweede en zesde couplet gezonden. Het lied is in 2011 door de Unesco gekozen als onderdeel van het immateriële wereld erfgoed. Het is in meer dan 140 talen vertaald. Er zijn verschillende Nederlandstalige bewerkingen. De bekendste, die in het Liedboek voor de Kerken staat, is gemaakt door Johannes Yserinkhuysen. De eerste uitvoering op grammofoonplaat dateert van 1905 door het Amerikaanse Haydn Quartet.
Krachtig lied in eenvoud
Stille nacht is geschreven door twee eenvoudige mensen: een hulppriester en lokale onderwijzer en muzikant. Met eenvoudige woorden en een simpele, maar heel mooie melodie hebben zij een lied gemaakt dat ons stil maakt en ons bepaalt bij het wonder van genade dat de Here God ons aanbiedt via Zijn Zoon. Amen, Gode zij eer.
Wim Pols
Stille nacht
Stille Nacht, Heilige Nacht.
Davids Zoon, lang verwacht,
die miljoenen eens zaligen zal
werd geboren in Bethlehems stal.
Hij, der schepselen Heer.
Hij, der schepselen Heer.
Hulp’loos kind, heilig kind,
dat zo trouw zondaars mint.
Ook voor mij hebt G’Uw rijkdom ontzegt,
werd G’in stro en in doeken gelegd.
Leer m’U danken daarvoor.
Leer m’U danken daarvoor.
Stille Nacht, Heilige Nacht,
Heil en vree wordt gebracht,
aan een wereld, verloren in schuld.
Gods belofte wordt heerlijk vervuld.
Amen! Gode zij eer.
Amen! Gode zij eer.
