Programmeerbaar geld als paard van Troje

De bitcoin is digitaal geld dat zonder tussenkomst van een derde partij (peer-to-peer) bijvoorbeeld een bank of een overheid, anoniem, van portemonnee naar portemonnee kan worden overgemaakt. Zo zijn er nog veel meer digitale munten (cryptovaluta). De technologie die hiervoor gebruikt wordt maakt het mogelijk om dit digitale geld te labelen.
Zo zijn er digitale munten speciaal voor goede doelen. Wanneer je zo’n munt gebruikt voor een goed doel kun je achteraf verifiëren hoeveel procent van dat geld daadwerkelijk op de bestemming is aangekomen en hoeveel er aan de organisatorische strijkstok is blijven hangen.

Microkrediet
Een ander voordeel van deze technologie is dat je in (corrupte) landen waar je niet aan een bankrekening of een microkrediet – een kleine lening voor bijvoorbeeld startende ondernemers - kunt komen nu zelf een digitale rekening kan openen en via het internet een microkrediet kunt krijgen.

Eind 2020 opperde GroenLinks het plan om elke student tienduizend euro te geven voor het volgen van een studie of het starten een bedrijf (1). Een digitale munt kan zodanig geprogrammeerd worden dat zo'n budget ook daadwerkelijk alleen besteed kan worden aan de beoogde doelen.

Commerciële banken buiten spel
Ruim honderd landen en overheden waaronder China, Rusland, Amerika en de Europese Unie, (2) zijn bezig met een digitale munt. Dit wordt een Central Bank Digital Currency (CBDC) genoemd. CBDC's zijn digitale munten die door een centrale bank zoals De Nederlandse Bank (DNB) of de Europese Centrale Bank (ECB) uitgegeven en beheerd worden. Wereldwijd zijn diverse proefprojecten van start gegaan om het concept te testen. Ook in Nederland wordt er onderzoek naar gedaan door DNB en de ECB. (3) De wens is om op een centrale plek inzicht te hebben in alle transacties.
Koningin Maxima, als pleitbezorger van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties (VN), deelde onlangs als spreker op een evenement van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) met als thema ‘CBDC and Financial Inclusion: Risks and Rewards' de wens voor CBDC.(4) Een aantal weken later op de G20 vervolgde Koningin Maxima de wens om de digitale munt ook te koppelen aan een digitale identiteit. (5) Ook de nieuwe premier van het Verenigd Koninkrijk – overigens al voor zijn premierschap als minister van financiën – is een ambassadeur van CBDC’s (6) In zijn woorden: “Belangrijke zaken als financiële stabiliteit, cyberweerbaarheid, energie-efficiëntie, privacy, inclusie en voorkomen van illegale financiering moeten worden overwogen.” En inderdaad, een CBDC is wellicht een nuttig instrument om dit te bereiken. Tegelijk is de vraag wel of we op de juiste weg zitten om een CDBC te implementeren of dat dit onderdeel is van een grotere agenda. Een agenda waarbij de overheid centraal staat en niet de burger.

(on)Democratische toekomst
Waarom is een overheid erbij gebaat dat dit gebeurt? Is het voor het welzijn en de welvaart van ons land en zijn burgers? Zoals genoemd zijn er positieve toepassingen van programmeerbaar geld. De snelheid, richting en implementatie van proefprojecten wekken echter wel (te) veel vragen op. Is deze digitalisering ten behoeve van de burger of zit er meer achter? Waarom moet cash geld uitgefaseerd worden? Wie bepaalt hoe het geld geprogrammeerd wordt? Mag je de ontvangen studiefinanciering nog wel uitgeven aan onderwijs op een christelijke school? Is de data echt van jou? Kun je uitstappen? Kunnen algoritmes meekijken in jouw transacties en weet het zo naar welke psycholoog je gaat of aan welke goede doelen je geld geeft?

Koppeling CBDC en Digitale identiteit
Een digitale identiteit is ook een nieuwe ontwikkeling. Nu heb je een identiteitskaart of paspoort. In de nabije toekomst krijg je een digitale variant. Deze zal ook gekoppeld worden aan de CBDC. Dat is logisch zul je denken, aan iedere portemonnee is een eigenaar verbonden. Het ideaalbeeld is dat je binnen een aantal jaar alles digitaal op één plaats beschikbaar hebt, waarbij de data jouw eigendom is. Nu is data-eigenaarschap een bepalend onderdeel en hoort dit volgens de schrijver van dit artikel bij het individu – de burger - te liggen. Het klinkt mooi als data-eigenaarschap genoemd wordt voor het ontwerp van CBDC en digitale identiteit. Het droombeeld is dat je als individu dan alleen de data deelt met de partijen die jij op dat moment autorisatie geeft over de data. Dit kan overigens ook tijdsgebonden zijn en weer ingetrokken worden. Een voorbeeld hiervan is gezondheidsdata die je op je smartwatch of telefoon verzamelt en dit tijdelijk met de dokter deelt om een betere diagnose te krijgen van je kwaal. Een bepalende vraag richting de toekomst gaat zijn in hoeverre je als individu gebruik kan maken van (overheids-)diensten als je niet specifieke data – die je wellicht niet wilt delen – wel moet delen om de dienst af te nemen.

CO2-taks
Een ander heet hangijzer waar CBDC’s en digitale identiteit mee in verband worden gebracht is dat van een persoonlijke CO2-taks. Worden je uitgaven gekoppeld aan een (persoonlijke) CO2-taks? Iedere burger krijgt dan een individueel budget. Wanneer dit budget opgebruikt is aan bijvoorbeeld vliegreizen en vakanties, is de vraag of je nog een biefstuk mee krijgt bij de slager. (7) Dit is geen ondenkbaar scenario. Onlangs werd het persoonlijk CO2 budget bepleit (8) door Barbara Baarsma (CEO van de Rabo Carbon bank). Het publiek steigerde op dit voorstel omdat dit idee het mogelijk maakt dat minderbedeelde mensen krediet konden verkopen aan de elite. Over inclusiviteit gesproken.

Geroepen rentmeesters
Met bewustwording voor klimaat is op zich niets mis. In het kader van rentmeesterschap hebben we als christen allemaal de opdracht om de aarde te bebouwen en te bewaren. Rentmeesterschap is een Goddelijke opdracht die we serieus moeten nemen (Genesis 2). Ditzelfde geldt voor initiatieven die een positieve impuls geven aan de leefbaarheid van de wereld. Zo kennen we ook de Sustainable Development Goals (SDGs). Werelddoelen voor duurzame ontwikkeling (9) die de 193 lidstaten van de Verenigde Naties (VN) hebben vastgesteld richting 2030. Met zaken als geen honger en armoede, goede educatie en schoon water kun je het niet oneens zijn. Wel moeten er alarmbellen gaan rinkelen als op podia het World Economic Forum (WEF) - een niet-gouvernementele lobbyorganisatie - sturing gegeven wordt aan initiatieven met significante impact zoals een digitale euro en programmeerbaar geld. (10) Weer komen de eerdergenoemde vragen boven. Wie wil dit en wat is het einddoel? Wat is het nut voor de burger?

Utopie of dystopie
Het grote gevaar van de combinatie van CBDC, programmeerbaar geld en een digitale identiteit ligt in het totalitarisme, waarbij overheden directe en totalitaire controle kunnen uitoefenen op burgers. Hebben we als individu – als christen – zo nog de vrijheid om niet meer mee te doen?
Het recente voorstel van het Nederlandse kabinet om in het kader van witwassen elke transactie boven de honderd euro te monitoren, vormde eigenlijk een voorproefje van zo’n totalitair systeem. Nu is het een taak van de overheid om recht te handhaven en ons te beschermen van zaken als terrorisme. Maar, toch maakte dit voorstel terecht veel los. Er werd gesproken over een bancair sleepnet door Stichting Privacy First en ook de Autoriteit Persoonsgegevens zegt: “De voorgestelde monitoring gaat echt veel te ver. Jouw hele betaalgedrag wordt straks centraal verzameld en met algoritmes in de gaten gehouden.” (11) Laten we eerlijk zijn, als alle bedragen boven de honderd euro geregistreerd én gemonitord worden is er geen manier om niet mee te doen.

Richting een sociaal kredietsysteem
Programmeerbaar geld kan, net als een digitale identiteit onderdeel zijn van een paard van Troje om als opstap naar een landelijk/Europees sociaal kredietsysteem te dienen. Een systeem zoals momenteel in China al praktijk is. Goede daden worden beloond, slechte daden afgestraft. Nu is het niet fout om vrijblijvend goed gedrag te belonen (zie Heerlens heitje (12)). De vraag is wél wie bepaalt wat goed en fout is. In China is de overheid de grote ontwerper, controleur en rechter. In dit systeem kun je niet meer ontkoppelen. Simpelweg omdat het ook een verkliksysteem is. Als buren ongewenst gedrag rapporteren worden zij beloond en jij gestraft. De infrastructuur voor een dergelijk systeem wordt meer en meer uitgerold over de as van ’het goede doen’. Financiële inclusiviteit, iedereen moet mee kunnen doen. Zoals je begrijpt is waakzaamheid geboden. De grens tussen ‘het goede doen’ en een massa-surveillancesysteem is flinterdun. Een kantelpunt waarbij een beoogde utopie in een dystopische controlestaat verandert. Vanuit dossiers als de toeslagenaffaire weten we dat digitale toepassingen ook ongekende negatieve gevolgen kunnen hebben. Het is daarom in de ontwikkelfase van cruciaal belang dat vragen over de intentie, de voordelen van de toepassing, reikwijdte van dit soort concepten van systeem, identiteiten, algoritmen beoordeeld worden. ‘Ethics by design’, ethiek als integraal onderdeel van het ontwerp. Gelukkig zijn er ook positieve geluiden in dit domein. Techniek is een gave Gods die we mogen gebruiken tot eer van Hem en voordeel van de mens.

De toekomst is hoopvol!
De uiteindelijke vraag is: bepaal jij straks zelf nog waar jij je geld aan uitgeeft? De link met het teken van het beest uit Openbaring 13 lijkt niet vergezocht. Het niet kunnen kopen en verkopen zonder het teken van het beest. Natuurlijk is het gevaarlijk om zomaar een isgelijkteken te zetten tussen programmeerbaar geld, de digitale identiteit en het teken van het beest. Tegelijk banen deze technologische ontwikkelingen de weg voor het grootschalige inperken van de ruimte voor andersdenkenden – lees: christenen. In dat licht is het goed om nuchter en waakzaam te zijn op dergelijke ontwikkelingen. Niet alleen in gesprek, maar ook in concreet ernaar handelen. Waakzaamheid is geen passief en beschouwend afwachten. De toekomst is hoopvol! Gelukkig eindigt de Bijbel niet met Openbaring 13, maar met Openbaring 21: ‘En God zal alle tranen van hun ogen afwissen, en de dood zal er niet meer zijn; ook geen rouw, jammerklacht of moeite zal er meer zijn. Want de eerste dingen zijn voorbijgegaan. En Hij Die op de troon zit, zei: Zie, Ik maak alle dingen nieuw. En Hij zei tegen mij: Schrijf, want deze woorden zijn waarachtig en betrouwbaar. En Hij zei tegen mij: Het is geschied. Ik ben de Alfa en de Omega, het Begin en het Einde. Wie dorst heeft, zal Ik voor niets te drinken geven uit de bron van het water des levens. Wie overwint, zal alles beërven, en Ik zal voor hem een God zijn en hij zal voor Mij een zoon zijn’ (vers 4-7).

Rick Bouter en Martin Aarnoudse

Martin en Rick zijn beide medeoprichter van stichting Techthics. Techthics (www.techthics.nl) is een stichting die nadenkt over de impact van technologie op ethiek en christelijke religie.

1 https://groenlinks.nl/nieuws/groenlinks-wil-startkapitaal-van-10000-euro-voor-iedere-jongere-0 
2 https://www.visualcapitalist.com/visualized-the-state-of-central-bank-digital-currencies/ 
3 https://www.dnb.nl/innovatie-in-betalen-en-bankieren/digitale-euro-wat-waarom-en-hoe/ 
4 https://www.koninklijkhuis.nl/documenten/toespraken/2022/10/14/koningin-maxima-houdt-een-toespraak-bij-het-imf-evenement-cbdc-and-financial-inclusion-risks-and-rewards-bij-de-jaarvergadering-van-het-imf-en-de-wereldbank-in-washington-dc 
5 https://www.blckbx.tv/economie/maxima-lobbyt-op-g20-voor-digitale-gevangenis-naar-chinees-model 
6 https://www.youtube.com/watch?v=pyWhjfRMwyI 
7 https://www.techthics.nl/techthics/videoserie-geloofstoerusing-techthics-technologie-de-bijbel-en-christen-zijn-thema-3-big-government/ 
8 https://op1npo.nl/2022/08/02/barbara-baarsma-pleit-voor-persoonlijk-co2-budget/ 
9 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/internationale-afspraken-ontwikkelingssamenwerking/global-goals-werelddoelen-voor-duurzame-ontwikkeling 
10 https://www.weforum.org/communities/digital-currency-governance-consortium 
11 https://www.msn.com/nl-nl/geldzaken/nieuws/nederland-wil-alle-betalingen-vanaf-100-euro-monitoren-%e2%80%9copent-deur-naar-ongekende-massasurveillance%e2%80%9d/ar-AA13xt6K?ocid=st 
12 https://www.heerlen.nl/heitje.html