Over grenzen van mensen
Roy Kloet • 96 - 2020 • Uitgave: 6
In de wetenschap zien we een stroomversnelling. Medische ontwikkelingen die de gezondheid kunnen verbeteren door op DNA-niveau in te grijpen, zijn sterk in opkomst. Men spreekt van een genetische revolutie. Deze ‘gentech’ heeft ook de potentie om de mens zelf te ‘verbeteren’. Naar menselijk inzicht.
In 1932 schreef Aldous Huxley het boek ‘Brave New World’. Hij schetste een somber toekomstbeeld. Over een maatschappij, waar mensen in laboratoria worden gemaakt, geselecteerd en aangepast. Waar de mens alles in eigen hand heeft en alle problemen wetenschappelijk oplost. Huxley’s sciencefiction lijkt steeds meer op onze realiteit.
De mogelijkheden van gentech zijn de afgelopen jaren enorm gegroeid. Cruciaal hiervoor waren:
• de ontrafeling van alle genen van de mens en
• de ontwikkeling van een ‘Zwitsers zakmes voor DNA’, om genen eenvoudig te kunnen aanpassen.
De mens heeft ongeveer 30.000 genen. Die bepalen hoe onze cellen eruit zien en wat ze doen. Onderzoek hiernaar kan nu veel eenvoudiger, sneller en goedkoper dan vroeger en is in volle gang. Ook kan men nu genen gericht aanpassen. Deze techniek leverde Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier in 2020 de Nobelprijs voor scheikunde op.
Het hellend vlak
Het veranderen van genen kan waardevol zijn, maar ook riskant. Dit beseft Doudna en ze stelt vraagtekens bij hoe ver we willen gaan. Wat is de impact op wie we zijn? Gentech bepaalt ons bij wat het betekent om mens te zijn.
Gelovigen en ongelovigen kijken heel verschillend naar ‘wat je bent’ en ‘wie je bent’. De wetenschap heeft vaak een ongelovig uitgangspunt. Veel natuurwetenschappers zien alles wat leeft als een ‘toevalsproduct van evolutie’. Ook u bent dan zo’n toevalsproduct. De mensheid verandert langzaam om zich aan te passen aan de omgeving. Hierbij overleven alleen de sterksten.
Dit uitgangspunt heeft grote gevolgen. Men vraagt zich af: kan die willekeurige, koele evolutie niet efficiënter, rechtvaardiger en beter? Het wetenschappelijke antwoord daarop is: “Ja, met het Zwitserse DNA-zakmes! Daarmee kunnen we foutjes uit ons DNA knippen. Of nuttige genen toevoegen. Bij planten en dieren gebeurt het door fokken en veredelen al jaren, maar dan minder nauwkeurig. Mens, dier en milieu hoeven niet langer te wachten tot evolutie ons langzaamaan verbetert. We kunnen het heft in eigen hand nemen, vrij zijn van ons ‘evolutionaire juk’.”
Medische doorbraken, maar ook glad ijs
Elke dag komen er nieuwe mogelijkheden van gentech bij. Een paar voorbeelden:
• Ongeveer 3.000 ziekten worden veroorzaakt doordat een gen kapot is. Bepaalde soorten kanker, spierdystrofie, de sikkelcelziekte en erfelijke blindheid bijvoorbeeld. Gentech kan deze kapotte genen waarschijnlijk binnenkort repareren of vervangen.
• Mensen hebben genen die ervoor zorgen dat je pijn kunt voelen. En genen die spierontwikkeling remmen. Deze genen kun je met gentech uitschakelen. Zo kan iemands pijn worden weggenomen, of kun je iemand sterker maken. Dat is heel nuttig bij de behandeling van ziekten. Het kan ook heel nuttig zijn voor sport of militaire doeleinden.
• Gentech kan genen aanpassen tijdens het leven, maar ook al voor de geboorte. Een oplossing voor erfelijke ziekten. Maar het kan ook worden gebruikt voor wensaanpassingen, zoals kleur ogen bijvoorbeeld. En door dit soort aanpassingen kan de acceptatie van mensen met een beperking in de samenleving afnemen.
• Donororganen kunnen met behulp van gentech in dieren, bijvoorbeeld varkens, worden gekweekt. Zo kunnen tekorten worden opgelost. Maar er zijn op dit moment ook mens-dier kruisingen en kunstmatige embryo’s in de maak. Voor onderzoek, om regels rond dierproeven of embryowetgeving te omzeilen.
• Sommige genen zorgen ervoor dat we (fysiek) ouder worden. Dat proces denkt men te kunnen vertragen of zelfs om te keren.
• Waarschijnlijk kan gentech de mens preventief weerbaar maken tegen sommige ziekmakers. Misschien wel tegen toekomstige varianten van het coronavirus, wanneer onderzoekers het aanhechtingspunt in onze cellen wegknippen?
Hoe ver moeten we met gentech gaan? Hierover lopen de meningen sterk uiteen. Persoonlijk denk ik dat er voorbij het wegnemen van ernstige ziekte en lijden een harde grens ligt. Daarvoor is er een grijs gebied, waarover ik vanaf de zijlijn niet wil oordelen. Gebed is hier harder nodig dan een principieel standpunt. En vooral maak ik mij zorgen over de velen die de Heer niet kennen. Als God je ogen niet geopend heeft, weet je niet dat je door Hem geschapen en geliefd bent. Oók in kwetsbaarheid en gebrokenheid! Zijn Evangelie klinkt als dwaasheid, en aardse, wetenschappelijke kennis als wijsheid (1 Korinthe 2:14-16). Zo kom je op glad ijs en ga je al snel over grenzen van mensen heen. Dat risico lopen we hier.
Verleiding en misleiding
Er is een geestelijke strijd gaande. De Bijbel leert ons dat de wereld wordt verleid en misleid. Er staat: de ‘god van deze eeuw’ (satan) verblindt de gedachten van ongelovigen (2 Korinthe 4:4, of Spreuken 14:12). Helaas geldt dat ook voor veel onderzoekers, die hun geloof, hoop en liefde in deze wetenschap stellen. Zoals ik ooit deed. Dit is wat velen geloven:
De genetische wetenschap kan vrijheid bieden, waarbij het lichaam en de biologie niet de beperkende factor is. Herstel bieden, de kans om je gezondheid en welzijn te verbeteren. Het kan zorgen voor rechtvaardigheid en gelijkheid: met gentech die eenvoudig en goedkoop is en eerlijk kan worden verdeeld. Goed rentmeesterschap mogelijk maken en schade herstellen die de mens aan natuur en milieu heeft veroorzaakt. Het kan, vanuit het voorzorgsprincipe, nieuw leed voorkomen. Ook is er keuzevrijheid, iedereen mag zelf kiezen.
Elk van deze thema’s is belangrijk. Maar de wereldvorst verdraait ze subtiel tot een vals evangelie. De mens is namelijk centraal komen te staan, en de Heer is hier verdwenen. Ik denk aan dit beeld, beschreven in een Zoeklicht-artikel uit 2004: Satans evangelie predikt geen revolutie of anarchie. Het leert geen oorlog, maar vrede, eenheid en broederschap. Het vernedert onze natuurlijke mens niet, maar deze krijgt een nieuwe kans. Satans evangelie leert de beginselen van zelfopoffering, liefdadigheid en vrijgevigheid. Van gelijkheid, inclusiviteit, diversiteit en duurzaamheid. Zijn blijde boodschap is rechtvaardiging door werken. Wees goed en doe goed. Maar het negeert het ernstige feit dat we zondig zijn en zonder de Heer reddeloos verloren. Zo geloven velen, ook in de kerk, tegenwoordig meer in het ontwikkelen van onze oude mens, dan in de schepping van een nieuwe mens in Jezus Christus.
Wanneer onze Heer uit beeld raakt en wetenschap Zijn plek inneemt, verschuift wetenschap, hoe waardevol het ook kan zijn, van een mooi middel naar een bron van afgoderij. Dan bedrijft men hoererij.
Hoogmoed
De genetische revolutie doet denken aan een geschiedenis uit Genesis 11: de bouw van de toren van Babel. Opnieuw willen mensen zonder God de hemel bereiken. Of zelf een paradijs op aarde maken. Dat is hoogmoed. Hoogmoed is ook de ‘oerzonde’: trots en eerzucht brachten de engel Lucifer ten val (Jesaja 14:12-15).
Spreuken 18:12 leert: ‘Vóór de ondergang verheft zich het mensenhart, maar nederigheid gaat vóór de eer’. In Jakobus 4 staat: ‘God keert Zich tegen de hoogmoedigen, maar aan de nederigen geeft Hij genade’ (vers 6).
Hij moet meer worden, maar ik minder
Wetenschap en ook gentech kan nuttig zijn, begrijp me niet verkeerd. Maar de weg die God ons wijst staat haaks op die van de wereldvorst! Het is geen weg van zelfverheffing of van zelfverbetering. Ziekte en zorg gaan ons in dit leven niet voorbij en deze planeet is eindig. Geen van onze eigen werken zal ons verlossen, maar Jezus alleen (Romeinen 3:10,23). Gods weg is een weg van nederigheid en kwetsbaarheid, in navolging van Zijn Zoon. Dankbaar en in de wetenschap dat onze Heer alles al volbracht heeft (Romeinen 6:23; Romeinen 10:9-10).
In Johannes 3 staat: ‘Hij moet meer worden, maar ik minder’ (vers 30). Als Hij meer wordt en u en ik minder, weet dan: ‘Gestalte of glorie had Hij niet, als wij Hem aanzagen, was er geen gedaante dat wij Hem begeerd zouden hebben’ (Jesaja 53:2). Zijn voorbeeld ging niet over zelfverbetering, maar over zelfvernedering. Hij was aan God gelijk maar bereid om mens te worden, Zichzelf te vernederen en tot de dood God gehoorzaam te zijn (Filippenzen 2:7-8).
Waar gebrokenheid is mogen we proberen te helen. Waar anderen lijden, moeten we ons laten raken en meeleven. Soms volgt herstel, soms blijkt dat we in kwetsbaarheid en gebrokenheid Hem beter leren kennen. Soms begrijpen we Hem niet of pas na heel lange tijd. Maar het dwaze van de wereld heeft God uitverkoren om de wijzen te beschamen, en het zwakke van de wereld heeft God uitverkoren om het sterke te beschamen (1 Korinthe 1:27).
Laten we in en door dit alles heen, ernaar streven om in dit leven meer en meer op Hem te gaan lijken. Dát kan zonder gentech. Laat ons opzien en uitzien naar Hem, en nederig en dienstbaar getuigen van Hem. Laten we bidden tot Hem en voor anderen. Laat ons hele leven tot Zijn eer en glorie zijn. Mag dát ogen openen en mensen bij Hem brengen, mensen werkelijk vrij maken.
Roy Kloet
KADER
Over de auteur/redactielid
Ik kom uit een warm maar ongelovig gezin. Op mijn 18e, tijdens mijn studie biomedische wetenschappen, opende God mijn ogen en mocht ik de Heere Jezus leren kennen. Alles is anders sindsdien, elke dag mag ik verwachtingsvol uitzien! Na mijn studie ben ik gepromoveerd. Inmiddels werk ik tien jaar buiten de academische wereld, nu bij christelijke zorgverzekeraar Pro Life. Ik ben getrouwd met Marjolein, vader van Micha, Wessel en Loïs, ben lid van baptistengemeente Ichthus, en ik woon in Alphen a/d Rijn. Vrije tijd besteed ik graag in mijn volkstuin.
1. Huxley zelf maakte dit niet mee. Hij overleed jaren voor de eerste IVF en gentech, op 22 november 1963.
2. het ‘humane genoom’ - alle erfelijke, genetische informatie die is opgeslagen in het DNA van de mens - in april 2003. https://www.allesoverdna.nl/kennisbank/genoom/
3. gebaseerd op CRISPR, 10 jaar geleden ontdekt en de afgelopen 5 jaar steeds vaker toegepast; https://science.sciencemag.org/content/346/6213/1258096.abstract
4. https://www.wur.nl/nl/show/CRISPR-Cas-nauwkeurige-aanpassing-van-DNA.htm
5. https://www.sciencemag.org/news/2020/10/crispr-revolutionary-genetic-scissors-honored-chemistry-nobel
6. https://www.nature.com/articles/s41580-020-00288-9
7. Een sporter, soldaat of lid van een inlichtingendienst, die geen pijn meer voelt.
8. Dit heet kiembaanmodificatie: https://www.npvzorg.nl/themas/embryo-dna-aanpassen/
9. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ajt.16095
10. https://theconversation.com/genetic-engineering-and-human-animal-hybrids-how-china-is-leading-a-global-split-in-controversial-research-121473 en https://www.nature.com/articles/d41586-019-02654-w
11. https://createdigital.org.au/crispr-turn-back-clock-ageing/
12. Tip: https://www.zoeklicht.nl/artikelen/de+listen+van+de+satan_1574
13. Men wil zelfs uitgestorven dieren zoals de Mammoet terugbrengen. https://www.cnet.com/features/using-crispr-to-resurrect-the-dead/
14. Gebaseerd op Arthur Pink, zie https://www.zoeklicht.nl/artikelen/een+bedriegelijk+evangelie_2532
15. Dit gaat gepaard met religieuze uitingen. De Britse minister van Volksgezondheid refereerde bij het World Economic Forum bijvoorbeeld naar ‘de heilige drie-eenheid Wetenschap, Overheid en Private sector’. https://www.weforum.org/agenda/2021/04/the-agenda-dialogues-global-economic-and-health-outlook/.
16. https://www.zoeklicht.nl/artikelen/openbaring+17++het+systeem+babel+een+geheimenis_5104
17. https://www.zoeklicht.nl/artikelen/spreuken+61620+iii_2358
In 1932 schreef Aldous Huxley het boek ‘Brave New World’. Hij schetste een somber toekomstbeeld. Over een maatschappij, waar mensen in laboratoria worden gemaakt, geselecteerd en aangepast. Waar de mens alles in eigen hand heeft en alle problemen wetenschappelijk oplost. Huxley’s sciencefiction lijkt steeds meer op onze realiteit.
De mogelijkheden van gentech zijn de afgelopen jaren enorm gegroeid. Cruciaal hiervoor waren:
• de ontrafeling van alle genen van de mens en
• de ontwikkeling van een ‘Zwitsers zakmes voor DNA’, om genen eenvoudig te kunnen aanpassen.
De mens heeft ongeveer 30.000 genen. Die bepalen hoe onze cellen eruit zien en wat ze doen. Onderzoek hiernaar kan nu veel eenvoudiger, sneller en goedkoper dan vroeger en is in volle gang. Ook kan men nu genen gericht aanpassen. Deze techniek leverde Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier in 2020 de Nobelprijs voor scheikunde op.
Het hellend vlak
Het veranderen van genen kan waardevol zijn, maar ook riskant. Dit beseft Doudna en ze stelt vraagtekens bij hoe ver we willen gaan. Wat is de impact op wie we zijn? Gentech bepaalt ons bij wat het betekent om mens te zijn.
Gelovigen en ongelovigen kijken heel verschillend naar ‘wat je bent’ en ‘wie je bent’. De wetenschap heeft vaak een ongelovig uitgangspunt. Veel natuurwetenschappers zien alles wat leeft als een ‘toevalsproduct van evolutie’. Ook u bent dan zo’n toevalsproduct. De mensheid verandert langzaam om zich aan te passen aan de omgeving. Hierbij overleven alleen de sterksten.
Dit uitgangspunt heeft grote gevolgen. Men vraagt zich af: kan die willekeurige, koele evolutie niet efficiënter, rechtvaardiger en beter? Het wetenschappelijke antwoord daarop is: “Ja, met het Zwitserse DNA-zakmes! Daarmee kunnen we foutjes uit ons DNA knippen. Of nuttige genen toevoegen. Bij planten en dieren gebeurt het door fokken en veredelen al jaren, maar dan minder nauwkeurig. Mens, dier en milieu hoeven niet langer te wachten tot evolutie ons langzaamaan verbetert. We kunnen het heft in eigen hand nemen, vrij zijn van ons ‘evolutionaire juk’.”
Medische doorbraken, maar ook glad ijs
Elke dag komen er nieuwe mogelijkheden van gentech bij. Een paar voorbeelden:
• Ongeveer 3.000 ziekten worden veroorzaakt doordat een gen kapot is. Bepaalde soorten kanker, spierdystrofie, de sikkelcelziekte en erfelijke blindheid bijvoorbeeld. Gentech kan deze kapotte genen waarschijnlijk binnenkort repareren of vervangen.
• Mensen hebben genen die ervoor zorgen dat je pijn kunt voelen. En genen die spierontwikkeling remmen. Deze genen kun je met gentech uitschakelen. Zo kan iemands pijn worden weggenomen, of kun je iemand sterker maken. Dat is heel nuttig bij de behandeling van ziekten. Het kan ook heel nuttig zijn voor sport of militaire doeleinden.
• Gentech kan genen aanpassen tijdens het leven, maar ook al voor de geboorte. Een oplossing voor erfelijke ziekten. Maar het kan ook worden gebruikt voor wensaanpassingen, zoals kleur ogen bijvoorbeeld. En door dit soort aanpassingen kan de acceptatie van mensen met een beperking in de samenleving afnemen.
• Donororganen kunnen met behulp van gentech in dieren, bijvoorbeeld varkens, worden gekweekt. Zo kunnen tekorten worden opgelost. Maar er zijn op dit moment ook mens-dier kruisingen en kunstmatige embryo’s in de maak. Voor onderzoek, om regels rond dierproeven of embryowetgeving te omzeilen.
• Sommige genen zorgen ervoor dat we (fysiek) ouder worden. Dat proces denkt men te kunnen vertragen of zelfs om te keren.
• Waarschijnlijk kan gentech de mens preventief weerbaar maken tegen sommige ziekmakers. Misschien wel tegen toekomstige varianten van het coronavirus, wanneer onderzoekers het aanhechtingspunt in onze cellen wegknippen?
Hoe ver moeten we met gentech gaan? Hierover lopen de meningen sterk uiteen. Persoonlijk denk ik dat er voorbij het wegnemen van ernstige ziekte en lijden een harde grens ligt. Daarvoor is er een grijs gebied, waarover ik vanaf de zijlijn niet wil oordelen. Gebed is hier harder nodig dan een principieel standpunt. En vooral maak ik mij zorgen over de velen die de Heer niet kennen. Als God je ogen niet geopend heeft, weet je niet dat je door Hem geschapen en geliefd bent. Oók in kwetsbaarheid en gebrokenheid! Zijn Evangelie klinkt als dwaasheid, en aardse, wetenschappelijke kennis als wijsheid (1 Korinthe 2:14-16). Zo kom je op glad ijs en ga je al snel over grenzen van mensen heen. Dat risico lopen we hier.
Verleiding en misleiding
Er is een geestelijke strijd gaande. De Bijbel leert ons dat de wereld wordt verleid en misleid. Er staat: de ‘god van deze eeuw’ (satan) verblindt de gedachten van ongelovigen (2 Korinthe 4:4, of Spreuken 14:12). Helaas geldt dat ook voor veel onderzoekers, die hun geloof, hoop en liefde in deze wetenschap stellen. Zoals ik ooit deed. Dit is wat velen geloven:
De genetische wetenschap kan vrijheid bieden, waarbij het lichaam en de biologie niet de beperkende factor is. Herstel bieden, de kans om je gezondheid en welzijn te verbeteren. Het kan zorgen voor rechtvaardigheid en gelijkheid: met gentech die eenvoudig en goedkoop is en eerlijk kan worden verdeeld. Goed rentmeesterschap mogelijk maken en schade herstellen die de mens aan natuur en milieu heeft veroorzaakt. Het kan, vanuit het voorzorgsprincipe, nieuw leed voorkomen. Ook is er keuzevrijheid, iedereen mag zelf kiezen.
Elk van deze thema’s is belangrijk. Maar de wereldvorst verdraait ze subtiel tot een vals evangelie. De mens is namelijk centraal komen te staan, en de Heer is hier verdwenen. Ik denk aan dit beeld, beschreven in een Zoeklicht-artikel uit 2004: Satans evangelie predikt geen revolutie of anarchie. Het leert geen oorlog, maar vrede, eenheid en broederschap. Het vernedert onze natuurlijke mens niet, maar deze krijgt een nieuwe kans. Satans evangelie leert de beginselen van zelfopoffering, liefdadigheid en vrijgevigheid. Van gelijkheid, inclusiviteit, diversiteit en duurzaamheid. Zijn blijde boodschap is rechtvaardiging door werken. Wees goed en doe goed. Maar het negeert het ernstige feit dat we zondig zijn en zonder de Heer reddeloos verloren. Zo geloven velen, ook in de kerk, tegenwoordig meer in het ontwikkelen van onze oude mens, dan in de schepping van een nieuwe mens in Jezus Christus.
Wanneer onze Heer uit beeld raakt en wetenschap Zijn plek inneemt, verschuift wetenschap, hoe waardevol het ook kan zijn, van een mooi middel naar een bron van afgoderij. Dan bedrijft men hoererij.
Hoogmoed
De genetische revolutie doet denken aan een geschiedenis uit Genesis 11: de bouw van de toren van Babel. Opnieuw willen mensen zonder God de hemel bereiken. Of zelf een paradijs op aarde maken. Dat is hoogmoed. Hoogmoed is ook de ‘oerzonde’: trots en eerzucht brachten de engel Lucifer ten val (Jesaja 14:12-15).
Spreuken 18:12 leert: ‘Vóór de ondergang verheft zich het mensenhart, maar nederigheid gaat vóór de eer’. In Jakobus 4 staat: ‘God keert Zich tegen de hoogmoedigen, maar aan de nederigen geeft Hij genade’ (vers 6).
Hij moet meer worden, maar ik minder
Wetenschap en ook gentech kan nuttig zijn, begrijp me niet verkeerd. Maar de weg die God ons wijst staat haaks op die van de wereldvorst! Het is geen weg van zelfverheffing of van zelfverbetering. Ziekte en zorg gaan ons in dit leven niet voorbij en deze planeet is eindig. Geen van onze eigen werken zal ons verlossen, maar Jezus alleen (Romeinen 3:10,23). Gods weg is een weg van nederigheid en kwetsbaarheid, in navolging van Zijn Zoon. Dankbaar en in de wetenschap dat onze Heer alles al volbracht heeft (Romeinen 6:23; Romeinen 10:9-10).
In Johannes 3 staat: ‘Hij moet meer worden, maar ik minder’ (vers 30). Als Hij meer wordt en u en ik minder, weet dan: ‘Gestalte of glorie had Hij niet, als wij Hem aanzagen, was er geen gedaante dat wij Hem begeerd zouden hebben’ (Jesaja 53:2). Zijn voorbeeld ging niet over zelfverbetering, maar over zelfvernedering. Hij was aan God gelijk maar bereid om mens te worden, Zichzelf te vernederen en tot de dood God gehoorzaam te zijn (Filippenzen 2:7-8).
Waar gebrokenheid is mogen we proberen te helen. Waar anderen lijden, moeten we ons laten raken en meeleven. Soms volgt herstel, soms blijkt dat we in kwetsbaarheid en gebrokenheid Hem beter leren kennen. Soms begrijpen we Hem niet of pas na heel lange tijd. Maar het dwaze van de wereld heeft God uitverkoren om de wijzen te beschamen, en het zwakke van de wereld heeft God uitverkoren om het sterke te beschamen (1 Korinthe 1:27).
Laten we in en door dit alles heen, ernaar streven om in dit leven meer en meer op Hem te gaan lijken. Dát kan zonder gentech. Laat ons opzien en uitzien naar Hem, en nederig en dienstbaar getuigen van Hem. Laten we bidden tot Hem en voor anderen. Laat ons hele leven tot Zijn eer en glorie zijn. Mag dát ogen openen en mensen bij Hem brengen, mensen werkelijk vrij maken.
Roy Kloet
KADER
Over de auteur/redactielid
Ik kom uit een warm maar ongelovig gezin. Op mijn 18e, tijdens mijn studie biomedische wetenschappen, opende God mijn ogen en mocht ik de Heere Jezus leren kennen. Alles is anders sindsdien, elke dag mag ik verwachtingsvol uitzien! Na mijn studie ben ik gepromoveerd. Inmiddels werk ik tien jaar buiten de academische wereld, nu bij christelijke zorgverzekeraar Pro Life. Ik ben getrouwd met Marjolein, vader van Micha, Wessel en Loïs, ben lid van baptistengemeente Ichthus, en ik woon in Alphen a/d Rijn. Vrije tijd besteed ik graag in mijn volkstuin.
1. Huxley zelf maakte dit niet mee. Hij overleed jaren voor de eerste IVF en gentech, op 22 november 1963.
2. het ‘humane genoom’ - alle erfelijke, genetische informatie die is opgeslagen in het DNA van de mens - in april 2003. https://www.allesoverdna.nl/kennisbank/genoom/
3. gebaseerd op CRISPR, 10 jaar geleden ontdekt en de afgelopen 5 jaar steeds vaker toegepast; https://science.sciencemag.org/content/346/6213/1258096.abstract
4. https://www.wur.nl/nl/show/CRISPR-Cas-nauwkeurige-aanpassing-van-DNA.htm
5. https://www.sciencemag.org/news/2020/10/crispr-revolutionary-genetic-scissors-honored-chemistry-nobel
6. https://www.nature.com/articles/s41580-020-00288-9
7. Een sporter, soldaat of lid van een inlichtingendienst, die geen pijn meer voelt.
8. Dit heet kiembaanmodificatie: https://www.npvzorg.nl/themas/embryo-dna-aanpassen/
9. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ajt.16095
10. https://theconversation.com/genetic-engineering-and-human-animal-hybrids-how-china-is-leading-a-global-split-in-controversial-research-121473 en https://www.nature.com/articles/d41586-019-02654-w
11. https://createdigital.org.au/crispr-turn-back-clock-ageing/
12. Tip: https://www.zoeklicht.nl/artikelen/de+listen+van+de+satan_1574
13. Men wil zelfs uitgestorven dieren zoals de Mammoet terugbrengen. https://www.cnet.com/features/using-crispr-to-resurrect-the-dead/
14. Gebaseerd op Arthur Pink, zie https://www.zoeklicht.nl/artikelen/een+bedriegelijk+evangelie_2532
15. Dit gaat gepaard met religieuze uitingen. De Britse minister van Volksgezondheid refereerde bij het World Economic Forum bijvoorbeeld naar ‘de heilige drie-eenheid Wetenschap, Overheid en Private sector’. https://www.weforum.org/agenda/2021/04/the-agenda-dialogues-global-economic-and-health-outlook/.
16. https://www.zoeklicht.nl/artikelen/openbaring+17++het+systeem+babel+een+geheimenis_5104
17. https://www.zoeklicht.nl/artikelen/spreuken+61620+iii_2358
