Ons lichaam gaat ‘live’

We noemen dit het ‘Internet der Dingen’ (‘Internet of Things’). Een netwerk dat bestaat uit allerhande apparaten, die via internet met andere apparaten in contact staan. Het assortiment slimme apparaten groeit snel. En inmiddels is het Internet der Dingen een nieuwe fase ingegaan. Niet alleen dingen, maar ook mensen zélf worden met internet verbonden. Ons lijf gaat ‘live’. Dit noemt men het ‘Internet der Lichamen’ (het ‘Internet of Bodies’): het IoB.[1]   Misschien klinkt het futuristisch, maar IoB is al realiteit. Sommigen zien het als een zegen voor gezondheid en welzijn. Anderen vrezen voor privacy en veiligheid, nu de mens lijfelijk in het wereldwijde web verstrikt kan raken. In dit artikel ga ik op beide kanten in.  

Wat is het Internet of Bodies (IoB)?
In een notendop gaat IoB over slimme apparaten die ons lichaam monitoren, persoonlijke (gezondheids)gegevens verzamelen, en deze naar internet versturen. Soms kunnen ze ook op afstand ingrijpen. Wereldwijd gebruiken ongeveer een miljard mensen ze.[2]

Een enkeling wenst zelfs dat elektronica en ons lichaam ‘fuseren’.[3] Men verwacht dat IoB ons leven radicaal zal veranderen. De IoB-technologie komt in vele soorten en maten. De apparaten worden gedragen, doorgeslikt of geïmplanteerd. Soms met een medisch doel, soms om welzijn en comfort te verbeteren. Enkele voorbeelden:  

Medische IoB
Er zijn:

• Digitale pacemakers[4], die het hart monitoren en deze gegevens naar de gebruiker of cardioloog sturen. Er zijn modellen met een geïmplanteerde defibrillator die bij nood ingrijpt,

• Geïmplanteerde gehoorapparaten, die men verbindt met het zenuwcentrum om het gehoor te herstellen (‘cochleaire implantaten’), ·        

• Hersenstimulatie-apparaten, bijvoorbeeld tegen het trillen bij Parkinson[5],

• E-Protheses, kunstmatige ledematen en zelfs netvliesprotheses, aangestuurd via hersensignalen[6],

• Diabetes-beheerstechnieken, zoals slimme glucosemeters in contactlenzen[7] en de ‘kunstmatige alvleesklier’[8], die de bloedsuikerspiegel meet en insuline automatisch doseert,

• Digitale pillen, die melden of ze zijn ingenomen. Ze worden ingezet bij de behandeling van kanker en psychische aandoeningen.[9] Ook zijn er camera-pillen voor inwendig onderzoek[10],

• Digitale tatoeages, die op de huid kunnen tonen of bijvoorbeeld koorts of een hartritmestoornis dreigt.[11]  

Medische IoB kan nauwkeurig en vroegtijdig helpen bij de diagnose, maakt preventief ingrijpen mogelijk, en draagt bij aan de behandeling of herstel van aandoeningen.  

IoB en publieke gezondheid
Soms is het doel het beschermen van groepen mensen: de publieke gezondheid.[12] In het Shanghai Public Health Clinical Center bewaken slimme thermometers afdelingen op signalen van Covid, om die zo nodig te isoleren. En in januari 2019 verbeterde een Nederlandse groep wetenschappers contactonderzoek. Met behulp van smartphones en een camerabril, brachten zij handaanrakingen in kaart en schatten zij geslacht en leeftijd.[13] Andere onderzoekers gebruiken smartwatches om mensen te monitoren op een verdachte hartslag of ademhaling. Zo kunnen ze ogenschijnlijk gezonde dragers van een virus volgen.  

Welzijns- en consumenten-IoB
Niet alle IoB is medisch. Soms richt de technologie zich op een breder publiek; op welzijn en comfort. Bijvoorbeeld:  

• Smartwatches en fitnesstrackers: horloges die je aansporen om gezonder te leven. Vaak kunnen ze, naast stappentellen, ook je locatie bepalen, hartfilmpjes maken en waarschuwen bij hoge bloeddruk of stress,

• Babytech, zoals slimme luiers met een vochtsensor, die ouders waarschuwen wanneer hun kroost moet worden verschoond,

• E-Kledingstukken die je lichaamstemperatuur meten en de verwarming daarop aanpassen,

• Implanteerbare (RFID/NFC) chips ter grootte van een rijstkorrel, waarmee je deuren van slot kunt halen of kunt betalen[14],

• VR (virtual reality) brillen, die de gebruiker helpen ontspannen,

• Draagbare en implanteerbare (contact)lenzen die kunnen opnemen wat je ziet (als geheugensteuntje).  

We staan nog maar aan het begin van dit Internet der Lichamen. Een echte stroomversnelling lijkt aanstaande, nu nog sneller internet (5G en Wifi6) breed beschikbaar komt.  

Kleven er bezwaren aan IoB?
Medische IoB kan de diagnose en behandeling van ziekten verbeteren. Consumenten-IoB moedigt mensen aan om actief aan hun gezondheid te werken of verhoogt comfort. Wat kan hier dan op tegen zijn? Nou, het nodige! Verschillende zorgen worden genoemd:  

Privacy:
Het IoB genereert enorme hoeveelheden data. Zo kan (ongemerkt) een uitgebreid persoonlijk gezondheidsprofiel van u worden gemaakt. En wie is eigenlijk de eigenaar van die gegevens? U, de behandelaar, de producent van het apparaat, of de softwareleverancier? De meeste landen hebben strikte regelgeving rond gevoelige persoonsgegevens. Maar de gegevens die IoB-apparaten verzamelen, vallen daar vaak buiten. Dat bedreigt onze meest intieme persoonlijke informatie.[15] Informatie over waar je bent, hoe je lichaam functioneert, je leefstijl, wat je ziet, hoort en denkt, kan worden opgenomen en opgeslagen.  

Cybersecurity:
De beveiliging van IoB-apparaten is ingewikkeld. Problemen kunnen ontstaan met het (geïmplanteerde) apparaat, de gegevens die het verzendt en de opslag ervan. Steeds is er een risico op ongeautoriseerde toegang tot het apparaat zelf of tot de gevoelige informatie.
Misschien is dit voor een fitnesstracker wel te overzien. Maar een gehackt hartimplantaat is een heel ander verhaal. Voormalig VS vice-president Dick Cheney liet zijn hartdefibrillator met wifi-connectie zelfs verwijderen, uit angst dat hackers zijn leven zouden beëindigen.[16] Wat als er kwaadaardige software op uw kunstmatige alvleesklier komt, die het apparaat tot overdosering kan aanzetten?[17] Wat als uw gehoorimplantaat door gijzelsoftware een hoge piep blijft uitzenden, totdat u losgeld overmaakt? Wat als uw pacemaker zich heeft aangesloten bij een botnet[18] en vanwege ‘het publieke belang’ uit moet?[19]  

Militaire- en staatsveiligheid:
In 2013 werkte het Amerikaanse leger samen met de fitnessapp Strava. Ze deelden aan 2.000 militairen sporthorloges uit, om hun conditie te verbeteren. In 2015 gebeurde dit aan nog eens 20.000 militairen. De apparaten bleken echter ook gevoelige locatiegegevens, zoals troepenbewegingen, te delen.[20] Ze werden snel verboden. Veel bedrijven die IoB-apparaten maken of een rol spelen bij het 5G of Wifi-netwerk, komen uit China. Gevreesd wordt voor spionage.  

Gelijkheid:
IoB kan ongelijkheid vergroten. Als verzekeraars en bedrijven beschikken over persoonlijke, gevoelige (gezondheids)gegevens, kan dit leiden tot ongelijke behandeling.[21] Anderzijds, als zorgverleners met IoB hun behandelplan verbeteren, is dit niet eerlijk voor mensen die dit niet kunnen betalen.[22]  

Rechtsbescherming:
Uw slimme implantaat kan in rechtszaken tegen u gebruikt worden. Dit gebeurde bij Ross Compton in 2016. Hij claimde ternauwernood aan een brand te zijn ontsnapt, maar werd uiteindelijk verdacht van brandstichting en fraude. Zijn pacemaker zond tijdens de ‘ontsnapping’ namelijk rustige signalen uit.[23] Misschien valt er in dit geval wat voor te zeggen. Maar wat als het verboden is om naar de kerk te gaan, en uw netvliesprothese ‘bewijst’ dat u een dienst bezocht?  

Bedrijfs- en staatscontrole:
Bedrijven kunnen met IoB de productiviteit van werknemers controleren.[24] En IoB maakt de invoering van een wereldwijde surveillancestaat mogelijk.[25] Het faciliteert een sociaalkredietsysteem om ‘gewenst gedrag te belonen’ en kan autoritaire regimes versterken.  

Het probleem is fundamenteler
Vaak stopt de discussie hier, bij een optelsom van plussen en minnen. Dan lijkt de conclusie automatisch, dat als bepaalde problemen (privacy, cyberveiligheid en eerlijke verdeling) ‘opgelost’ worden, sprake is van een ‘ongekende kans om onze gezondheid en ons welzijn te verbeteren en talloze levens te redden’.[26] Dit noem ik ‘smalle ethiek’.
Het probleem van deze smalle ethiek is dat het uitgaat van maakbaarheid. Van de mens als schepper en regisseur. Opvallend is dat ook niet-christenen, zoals de Israëlische historicus Harari, dan waarschuwen voor de toekomst van de mens. Hij stelt dat de mens op het punt staat om zichzelf te upgraden tot een mens-god.[27] Terecht stelt de Vlaamse hoogleraar Desmet: “Dit zijn het soort vragen die we ons moeten stellen: Zien we de mens als een biochemische machine die technologisch gemonitord en farmaceutisch bijgestuurd moet worden?[28] Of als een naar Gods Beeld geschapen wezen, dat in relatie tot Hem, anderen en de natuur leeft?”  

IoB zondermeer toejuichen of afwijzen gaat te kort door de bocht. Maar technologie krijgt in ons leven wel een steeds dominantere plek. IoB kan een fuik worden voor verdere technologisering: een netwerk zonder vangnet.  

Paulus begreep: ‘Mijn genade is voor u genoeg, want Mijn kracht wordt in zwakheid volbracht’ (2 Korinthe 12:9-10). En Lukas noteerde: ‘Want wie zijn leven wil behouden, die zal het verliezen; maar wie zijn leven verliezen zal omwille van Mij, die zal het behouden’ (Lukas 9:24).  

Wat de mens werkelijk nodig heeft, is geen digitale verbinding, maar echte verbinding. Met elkaar, maar bovenal: met God. Daarvoor bestaat één Weg. Onze Heere Jezus Christus, Die voor ons stierf, Die opstond en weer zal komen!  

Roy Kloet

[1] https://itrexgroup.com/blog/internet-of-bodies-iob-definition-benefits-examples/
[2] https://www.analyticssteps.com/blogs/internet-bodies-everything-you-need-know
[3] Dan spreekt men over transhumanisme, body- of biohacking en cyborgs: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR3226.html
[4] https://www.dicardiology.com/article/next-generation-cardiac-wearables-and-implantables-will-integrate-wireless-body-area
[5]https://www.researchgate.net/publication/276494285_Wearable_and_wireless_accelerometer_systems_for_monitoring_Parkinson's_disease_patients-A_perspective_review
[6] https://www.ilovephd.com/what-is-artificial-retina-implant-a-solution-to-blindness/
[7] https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.aap9841
[8] https://www.healthline.com/diabetesmine/artificial-pancreas-what-you-should-know#What-is-an-Artificial-Pancreas
[9] https://medcitynews.com/2017/11/proteus-digital-health-ceo-on-fda-approval/?rf=1
[10] https://www.wired.com/story/this-digital-pill-prototype-uses-bacteria-to-sense-stomach-bleeding/
[11] https://digitalhealthcentral.com/2020/12/05/what-are-digital-tattoos/
[12] https://www.rand.org/blog/articles/2020/10/the-internet-of-bodies-will-change-everything-for-better-or-worse.html; https://www.weforum.org/agenda/2020/06/internet-of-bodies-covid19-recovery-governance-health-data/
[13] https://www.cbs.nl/nl-nl/corporate/2019/07/met-sensoren-aan-de-slag-om-gezondheid-te-meten
[14] https://www.bbc.com/news/uk-scotland-49893869; https://fortune.com/longform/biochipping-biohax-microchip/
[15] https://www.analyticssteps.com/blogs/cybersecurity-internet-things-iot-world-5-most-common-types-threats-2020
[16] https://www.theguardian.com/world/2013/oct/19/dick-cheney-heart-assassination-fear
[17] https://www.wired.com/story/medtronic-insulin-pump-hack-app/
18] Een netwerk van gehackte apparaten waarmee criminelen (vitale) bedrijven en overheden aanvallen.
[19] https://www.zdnet.com/article/fda-warning-scores-of-heart-implants-can-be-hacked-from-20ft-away/
[20] https://www.militarytimes.com/news/your-military/2018/08/06/devices-and-apps-that-rely-on-geolocation-restricted-for-deployed-troops/
[21] https://www.salon.com/2018/07/25/health-insurers-are-vacuuming-up-details-about-you-and-it-could-raise-your-rates_partner/
[22] https://itrexgroup.com/blog/internet-of-bodies-iob-definition-benefits-examples/#
[23] https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1365712720930600
[24] Amazon overwoog magazijnmedewerkers bewegingsmelders te geven. Three Square Market liet medewerkers ‘chippen’, voor het opstarten van hun computer. https://money.cnn.com/2018/02/02/technology/amazon-employee-tracker/index.html; https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/aug/04/surveillance-employers-spy-implanted-chipped
[25] https://itrexgroup.com/blog/internet-of-bodies-iob-definition-benefits-examples/#
[26] Waarbij ‘de sleutel is om over grenzen en sectoren heen samen te werken, om de enorme voordelen van deze snel voortschrijdende technologie ten volle te benutten.’, aldus het WEF. https://www.weforum.org/agenda/2020/06/internet-of-bodies-covid19-recovery-governance-health-data/
[27] Homo Deus, okt 2019
[28] De psychologie van totalitarisme, feb 2022. p.85