Minder mens door technologie

Rick Bouter en Martin Aarnoudse • 99 - 2023 • Uitgave: 4

Het was moeilijk te missen de afgelopen weken: tekstgenerator ChatGPT. Een geautomatiseerde gesprekspartner die op basis van taalmodellen, algoritmes en uitgebreide training een dialoog kan voeren met een mens.

ChatGPT is onderdeel van OpenAI[1]. Een organisatie die onderzoek doet naar kunstmatige intelligentie en deze technologie bruikbaar maakt in een applicatie. De doelstelling van deze organisatie is om kunstmatige intelligentie ten goede van de gehele mensheid in te zetten.[2] ChatGPT is zeker niet de enige toepassing die de laatste maanden in opkomst is. Zo zijn er allerlei oplossingen die ingezet kunnen worden op beeldgeneratie, podcasts, webdesign, e-mails, recepten, etc.
Wat met name interessant is, is de ongekende populariteit van ChatGPT. Wanneer we dit vergelijken met de opkomst van andere Big Tech(nologie), dan zien we dat ChatGPT binnen twee maanden honderd miljoen actieve gebruikers heeft. Voor Instagram duurde een gelijk bezoekersaantal tweeënhalf jaar en voor TikTok negen maanden.[3] Het oppakken door de massa is dus ongekend.

(On)zinnige ChatGPT toepassingen
De toepassingen van ChatGPT lijken haast eindeloos. Het kan worden gebruikt om preken, poëzie, e-mails, softwarecode, marketingadvies, educatieve voorlichting en zelfs muziek te genereren. ChatGPT wordt dan ook gretig gebruikt door studenten voor het maken van opdrachten.[4] Het gebruik van ChatGPT om essays te schrijven wordt al beschouwd als plagiaat en Australische universiteiten zijn zelfs teruggegaan naar pen en papier nadat studenten werden betrapt op het gebruik van kunstmatige intelligentie om hun essays te schrijven.[5]

Goed gereedschap of slimme robot?
ChatGPT is een soort slimme zoekmachine; hij vindt slechts wat er al (door mensen) geschreven is en combineert dat tot een op het oog overtuigend antwoord op een vraag. Deze vraag kan, zoals hierboven al beschreven, heel breed zijn van een verzoek om een liedtekst, tot een stuk programmeertaal (code) voor een programma of app. De crux van chatbots zit in de interpretatie en context. Als de chatbot een antwoord geeft moet je nog steeds zelf in staat zijn om te bepalen of de uitkomst ook correct is.
Is de komst van dit soort kunstmatige intelligentie een vooruitgang of gaan we er juist op achteruit? De waarheid/realiteit ligt ergens in het midden, zo is onze ervaring. Op sommige vlakken is het een vooruitgang. Vraag bijvoorbeeld aan Google een restaurant te zoeken in de buurt en je bent toch even aan het scrollen door verschillende websites om te vinden wat je zoekt. ChatGPT komt meteen met een lijst van gratis beschikbare data. Daarnaast kun je meteen een vervolgvraag stellen over dit resultaat. De antwoorden zijn allemaal beknopt en daardoor heb je snel gevonden wat je zoekt. Voor het herschrijven van Engelse teksten is ChatGPT ook een handig hulpmiddel. Wat je wel merkt is dat je Engels er niet per se op vooruit gaat, maar je eerder deze taak uitbesteedt dan zelf beter Engels leert. Is dat erg? Dat is een nuttige vraag om de aankomende tijd met elkaar te beantwoorden. We moeten een modus vinden waarin we ChatGPT gebruiken voor nuttige toepassingen en zelf aan controle te blijven doen.

Feiten, fictie, fake vermengen[6]
Hoe belangrijk is het dat wij als mens weten dat een uiting authentiek is en niet door een machine is gemaakt? En als deze door een machine is gemaakt, hoe weten we dan dat het ook waarheid is? Ook daar zien we dat kunstmatige intelligentie kan helpen. Niet lang na het verschijnen van ChatGPT en de berichten dat het gebruikt werd voor het schrijven van essays, verscheen er al een tool (GPTZero[7]) die kon herkennen of een stuk tekst door kunstmatige intelligentie (AI) is geschreven. Zo ga je in dit geval dus technologie met technologie bestrijden, en kun je ook verstrikt raken. De grenzen tussen feiten, fictie en fake zullen echter steeds meer vervagen wanneer mensen klakkeloos overnemen wat een chatbot ze voorschotelt. Schrijnend zijn bijvoorbeeld de door kunstmatige intelligentie gegenereerde foto's van een Griekse brandweerman die een Turks meisje uit de puinhopen van de aardbeving redt.[8] Deze foto's gaan de wereld over als echt, maar zijn dat zeker niet. Wat was de intentie van de maker van de foto? De waarheid wordt hiermee steeds moeilijker te achterhalen.

Hoe belangrijk is het aspect waarheid voor ons?

Niets nieuws onder de zon (1)
Boekdrukkunst, de rekenmachine en ChatGPT waren en zijn allemaal onderhevig aan de typische innovatiecyclus. Een bekend onderzoeks- en adviesbureau beschrijft vijf fasen hoe nieuwe technologieën over tijd ontwikkelen en geaccepteerd worden.[9] Deze fasen geven aan dat technologie eerst grotelijks overschat wordt, voordat het daadwerkelijk productief wordt.
- Boekdrukkunst: In de middeleeuwen, met de uitvinding van de boekdrukkunst, werd het eenvoudig om stukken tekst te vermenigvuldigen en verspreiden. De angst bestond toen dat mensen het schrijven zouden verleren. Schrijven kunnen we ook nog steeds terwijl we bijna alles digitaal doen. We hebben een modus gevonden waarin de innovatie gebruikt wordt, maar waarin we de schrijfkunst niet verleren.

- Rekenmachine: Met de komst van de rekenmachine werd gevreesd dat mensen niet meer konden rekenen. Deels zie je wel dat we steeds slechter worden in hoofdrekenen maar we kunnen het nog steeds.

Als je aan ChatGPT vraagt wat hij niet kan is het antwoord dat het geen persoonlijke mening heeft, niet de toekomst kan voorspellen, niets weet na 2021, en niet wijzer is dan de data die het heeft. Ook wel eens prettig toch?[10]

Ethisch perspectief ChatGPT
Deze ontwikkeling vraagt om een ethische bezinning, en deze is dan ook in volle gang. Niet alleen bij critici maar ook bij betrokkenen van ChatGPT zelf. Zo vindt Mira Murati, een van de makers van ChatGPT, dat ChatGPT gereguleerd moet worden. Ze is van mening dat overheidsregulatie- en inmenging innovatie kan vertragen, maar dat het tegelijkertijd ook belangrijk is om het te reguleren gezien de impact van deze technologieën.[11]

Een ontwikkeling als ChatGPT roept diepere, ethische vraagstukken op rond onze afhankelijkheid van deze technologie. Gaan we de weg op van de eerdergenoemde rekenmachine en de boekdrukkunst en zijn onze angsten, bezwaren en twijfels te groot voor wat het uiteindelijke effect zal zijn? Of verliezen we iets van het wezen van wat ons mens maakt door de opkomst en het gebruik van dit soort kunstmatige intelligentie?
Een andere kwestie speelt rond de mate van intelligentie en het al dan niet bewustzijn van deze technologieën. Bij ChatGPT zullen deze vragen nog niet pertinent zijn, maar als de ontwikkelingen doorgaan en de technologie voortschrijdt, komen vragen naar wat bewustzijn is en wat intelligentie, in een nieuw licht te staan. Is kunstmatige intelligentie als ChatGPT en haar opvolgers (zelf)bewust en intelligent? Wat zeggen onze definities hiervan over kunstmatige intelligenties en over ons?

Theologische vragen
Verder zijn er allerlei theologisch relevante kwesties. Zo wordt de Bijbelse visie op de mens als geestelijk wezen met een ziel en een eeuwige, transcendente dimensie, op een heel andere manier van belang als we over kunstmatige intelligentie nadenken. De opkomst van ChatGPT maakt de mens niet minder uniek, maar Bijbels gezien juist nog meer. Het leven dat God geeft (de levensgeest, de ruach), zal nooit en te nimmer in een door mensenhanden gemaakte technologie kunnen huizen. Wij zijn schepselen en niet de Schepper zelf immers. Ook onze zielen zijn uniek en niet te creëren of te programmeren in kunstmatige intelligente.
Of wat dacht u van de oer-menselijke rebellie om zelf god te willen zijn. Wat zal het met ons doen als wij technologisch grote, nieuwe stappen zetten op dit vlak. Zullen we onszelf scheppers en goden wanen? Nebukadnezar verklaarde in Daniël 4:30: ‘Is dit niet het grote Babel dat ik… gebouwd heb, door mijn sterke macht?’ Hij gaf zichzelf de eer en niet God en betaalde de prijs. Zullen wij dat straks met hem meezeggen als het aankomt op onze bedenksels: ‘Is dit niet het wezen (de robot, de kunstmatige intelligentie) dat wij gebouwd hebben, door onze grote macht?’

Toekomst
Ontwikkelingen zoals ChatGPT kunnen kortom vragen oproepen. Maar het zou ook voor angst richting de toekomst kunnen zorgen. Het is daarom goed hoopvol af te sluiten, want wat is nu precies waarheid? Jezus Christus die zijn leven gaf voor jouw zonden en opstond uit de dood. Wanneer je ziel gered is door die Jezus Christus dan hoef je niet bang te zijn. In geloof in Hem ben je veilig voor wat de toekomst brengt. Hij is immers de weg, de Waarheid en het Leven (Johannes 14:6). Hij is overwinnaar en wij zijn veilig in zijn handen (Johannes 10:28-29).

Noot: Dit artikel is niet geschreven door ChatGPT.

Rick Bouter en Martin Aarnoudse

Martin en Rick zijn beide medeoprichter van stichting Techthics. Techthics (www.techthics.nl) is een stichting die nadenkt over de impact van technologie op ethiek en christelijke religie.