Lessen uit de geschiedenis
Feike ter Velde • 89 - 2013 • Uitgave: 5
Benedictus is een Latijnse jongensnaam en betekent ‘de gezegende’. De huidige paus van Rome, Joseph Ratzinger, koos voor deze naam. Benedictus is rond het jaar 480 geboren in het Italiaanse dorp Nursia in een welgesteld adellijk geslacht. In de vroege kerkgeschiedenis speelde hij een belangrijke rol. Voor velen is hij nog steeds een bron van inspiratie, namelijk daar waar het christenleven handen en voeten dient te worden gegeven, vooral in de dienst aan de armen, de ontheemden en de hongerigen.
Benedictus was van adel en ging in Rome rechten studeren. Na drie jaar neemt hij een besluit, omdat hij ondersteboven is geraakt van het liederlijke stads- en studentenleven in Rome: hij keert terug naar zijn geboortestreek. In het westelijke Romeinse rijk had het zedelijk bederf zijn intrede reeds gedaan. Het politieke zwaartepunt van het rijk was verlegd van Rome naar Constantinopel in het Oosten. Dat werd wel het nieuwe Rome genoemd.
Op zoek naar heiligmaking
Hij komt in aanraking met andere gelovigen; mensen die zich echt aan God wilden toewijden. Dat is precies wat de jonge Benedictus, een tiener nog, ook wilde. In zijn geloofswandel stak hij met kop en schouders boven andere gelovigen uit. Door zijn ontmoeting met een monnik besluit hij zich verder uit het openbare leven terug te trekken. Hij daalt af in een diepe spelonk om daar als kluizenaar te leven. De monnik, Romanus, brengt hem dagelijks water en brood dat aan een lang touw naar beneden wordt gelaten. Maar de jonge Benedictus wordt ook opgemerkt door de plaatselijke bevolking. Die brengen hem ook geregeld voedsel. In ruil daarvoor krijgen zij van hem geestelijke spijze. Zij gingen telkens naar huis met dagelijks meer geestelijke rijkdom. Benedictus wordt onbedoeld de geestelijke vader van een daar groeiende christelijke gemeenschap.
Toch komt hijzelf tot een ontdekking, die Paulus ook al deed: In mij woont geen goed. Zijn gedachteleven wordt beheerst door wat hij ervaart als onreinheid. Seksuele dromerijen met de gedachte aan een vrouw worden hem tot een ontoelaatbare zonde. Hij besluit zijn lichaam te kastijden door naakt in de dorenstruiken te springen. De ook aanwezige brandnetels bezorgen hem overal grote blaren. Het zondige vuur uit zijn ziel moet nu naar buiten door het lijfelijke vuur veroorzaakt door doornen en distels. Hij zoekt naar een heilig leven voor God. Ook andere monniken uit het naburige klooster sluiten zich bij Benedictus aan en uiteindelijk verlaat hij de eenzaamheid en wordt op hun verzoek de abt van het klooster. Maar de monniken kunnen zich niet houden aan de normen van Benedictus. Zij ervaren die als veel te streng. Maar ze weten ook niet hoe ze van hem af moeten komen en besluiten hem te vergiftigen. Benedictus zegent de drinkbeker voordat hij de inhoud tot zich neemt. Maar tijdens de inzegening breekt de glazen beker in stukken en valt uit zijn handen op de grond met de dodelijke inhoud erbij. Hij verneemt van de boze plannen van zijn geloofsgenoten en besluit terug te keren tot de grot en tot de eenzaamheid.
Een beweging
Steeds meer mensen zoeken hem te horen, onderwijs van hem te krijgen en God zegent zijn bediening. Soms worden zieken genezen onder de prediking en worden bezeten mensen bevrijd door de kracht van God. Een jaloerse priester uit een nabije kerk doet opnieuw een poging om Benedictus te vergiftigen. Maar ook die poging mislukt. Hij vertrekt uit die streek en vestigt zich bij een vestingstad, Montecassino. Daar staat een oude tempel van de Griekse god Apollon. Hij breekt de tempel af, alsook het beeld van Apollon en bouwt er een nieuw klooster met twee kapellen erbij. De heidense bevolking komt tot bekering en zeer velen laten zich dopen. Het kloosterleven wordt er bloeiend en de invloed in het land groeiend.
Eén keer per jaar kwam zijn zuster, die ook kloosterlinge was, hem opzoeken om samen te bidden. Als zij overlijdt, begraaft hij haar in zijn eigen graf, dat korte tijd daarna, als dubbel graf, ook het zijne is geworden. Dit alles dus in de 5e/6e eeuw! In de Tweede Wereldoorlog wordt het enorme klooster van Benedictus verwoest en op kosten van de Italiaanse staat weer opgebouwd. Montecassino wordt gezien als de oorsprong van het Westerse kloosterleven.
Europa
Op 24 oktober 1964 roept paus Paulus VI deze Benedictus uit tot beschermheilige van het zich verenigende Europa. Twee verscheurende wereldoorlogen in de 20e eeuw hebben de hele wereld in de ellende gestort, maar nu zal een verenigd Europa onder de zegen van Benedictus de vrede bevorderen, zo luidt de boodschap erbij. Immers, Benedictus was de Pacis nuntius, de Vredesboodschapper.
De geschiedenis van de Europese kerk van vóór de Reformatie kent prachtige momenten. In ons land moeten we dan vooral denken aan de persoon en het werk van Geert Groote (Deventer) en de Broeders des Gemenen Levens uit de 14e eeuw. Zij worden ‘moderne devoten’ genoemd en gingen vanuit de kloosters in geestelijk donkere tijden naar de mensen om in hun huizen Bijbelstudie te geven. De meesten van deze ‘devoten’ konden de Vulgata – de Latijnse vertaling van de Bijbel – lezen en voor de mensen – zij hadden geen Bijbel – vertalen. Dit werk breidde zich over geheel West-Europa uit. Geert Groote was een boeteprediker, die niet bang was de zonde van kerk en wereld met name te noemen. Op veertienjarige leeftijd ging hij lopend naar Parijs om daar geneeskunde en filosofie te studeren aan de Sorbonne; later ook theologie. In het Overijsselse Windesheim stichtte men een klooster in 1387. Men verzorgde armen en zieken. Tijdens de Reformatie werd het klooster door de protestanten verwoest. Nu is het gebouw een Hervormde kerk. In de 14e eeuw was het donker in kerk en samenleving. Geert Groote preekte openlijk tegen hoererij onder de priesters van de kerk en het zichzelf verrijken terwijl velen in armoede leefden. De prediking maakte overal diepe indruk. De beweging die ontstond wordt wel gezien als voorbereiding van de Reformatie. Thomas á Kempis (1380-1472) werd beroemd door zijn werk ‘De navolging van Christus’. Vrome literatuur met veel Bijbelteksten bestemd voor mensen in donkere tijden.
Vandaag ontstaat een beweging vanuit de Moderne Devotie van toen, die heet Postmoderne Devotie. Er groeit een verlangen naar terugkeer tot de basis van het christelijk geloof, rond Deventer en Zwolle. De geschiedenis leert ons veel over hoe het nu kan gaan. Gods Geest is aan het werk.
Feike ter Velde
Benedictus was van adel en ging in Rome rechten studeren. Na drie jaar neemt hij een besluit, omdat hij ondersteboven is geraakt van het liederlijke stads- en studentenleven in Rome: hij keert terug naar zijn geboortestreek. In het westelijke Romeinse rijk had het zedelijk bederf zijn intrede reeds gedaan. Het politieke zwaartepunt van het rijk was verlegd van Rome naar Constantinopel in het Oosten. Dat werd wel het nieuwe Rome genoemd.
Op zoek naar heiligmaking
Hij komt in aanraking met andere gelovigen; mensen die zich echt aan God wilden toewijden. Dat is precies wat de jonge Benedictus, een tiener nog, ook wilde. In zijn geloofswandel stak hij met kop en schouders boven andere gelovigen uit. Door zijn ontmoeting met een monnik besluit hij zich verder uit het openbare leven terug te trekken. Hij daalt af in een diepe spelonk om daar als kluizenaar te leven. De monnik, Romanus, brengt hem dagelijks water en brood dat aan een lang touw naar beneden wordt gelaten. Maar de jonge Benedictus wordt ook opgemerkt door de plaatselijke bevolking. Die brengen hem ook geregeld voedsel. In ruil daarvoor krijgen zij van hem geestelijke spijze. Zij gingen telkens naar huis met dagelijks meer geestelijke rijkdom. Benedictus wordt onbedoeld de geestelijke vader van een daar groeiende christelijke gemeenschap.
Toch komt hijzelf tot een ontdekking, die Paulus ook al deed: In mij woont geen goed. Zijn gedachteleven wordt beheerst door wat hij ervaart als onreinheid. Seksuele dromerijen met de gedachte aan een vrouw worden hem tot een ontoelaatbare zonde. Hij besluit zijn lichaam te kastijden door naakt in de dorenstruiken te springen. De ook aanwezige brandnetels bezorgen hem overal grote blaren. Het zondige vuur uit zijn ziel moet nu naar buiten door het lijfelijke vuur veroorzaakt door doornen en distels. Hij zoekt naar een heilig leven voor God. Ook andere monniken uit het naburige klooster sluiten zich bij Benedictus aan en uiteindelijk verlaat hij de eenzaamheid en wordt op hun verzoek de abt van het klooster. Maar de monniken kunnen zich niet houden aan de normen van Benedictus. Zij ervaren die als veel te streng. Maar ze weten ook niet hoe ze van hem af moeten komen en besluiten hem te vergiftigen. Benedictus zegent de drinkbeker voordat hij de inhoud tot zich neemt. Maar tijdens de inzegening breekt de glazen beker in stukken en valt uit zijn handen op de grond met de dodelijke inhoud erbij. Hij verneemt van de boze plannen van zijn geloofsgenoten en besluit terug te keren tot de grot en tot de eenzaamheid.
Een beweging
Steeds meer mensen zoeken hem te horen, onderwijs van hem te krijgen en God zegent zijn bediening. Soms worden zieken genezen onder de prediking en worden bezeten mensen bevrijd door de kracht van God. Een jaloerse priester uit een nabije kerk doet opnieuw een poging om Benedictus te vergiftigen. Maar ook die poging mislukt. Hij vertrekt uit die streek en vestigt zich bij een vestingstad, Montecassino. Daar staat een oude tempel van de Griekse god Apollon. Hij breekt de tempel af, alsook het beeld van Apollon en bouwt er een nieuw klooster met twee kapellen erbij. De heidense bevolking komt tot bekering en zeer velen laten zich dopen. Het kloosterleven wordt er bloeiend en de invloed in het land groeiend.
Eén keer per jaar kwam zijn zuster, die ook kloosterlinge was, hem opzoeken om samen te bidden. Als zij overlijdt, begraaft hij haar in zijn eigen graf, dat korte tijd daarna, als dubbel graf, ook het zijne is geworden. Dit alles dus in de 5e/6e eeuw! In de Tweede Wereldoorlog wordt het enorme klooster van Benedictus verwoest en op kosten van de Italiaanse staat weer opgebouwd. Montecassino wordt gezien als de oorsprong van het Westerse kloosterleven.
Europa
Op 24 oktober 1964 roept paus Paulus VI deze Benedictus uit tot beschermheilige van het zich verenigende Europa. Twee verscheurende wereldoorlogen in de 20e eeuw hebben de hele wereld in de ellende gestort, maar nu zal een verenigd Europa onder de zegen van Benedictus de vrede bevorderen, zo luidt de boodschap erbij. Immers, Benedictus was de Pacis nuntius, de Vredesboodschapper.
De geschiedenis van de Europese kerk van vóór de Reformatie kent prachtige momenten. In ons land moeten we dan vooral denken aan de persoon en het werk van Geert Groote (Deventer) en de Broeders des Gemenen Levens uit de 14e eeuw. Zij worden ‘moderne devoten’ genoemd en gingen vanuit de kloosters in geestelijk donkere tijden naar de mensen om in hun huizen Bijbelstudie te geven. De meesten van deze ‘devoten’ konden de Vulgata – de Latijnse vertaling van de Bijbel – lezen en voor de mensen – zij hadden geen Bijbel – vertalen. Dit werk breidde zich over geheel West-Europa uit. Geert Groote was een boeteprediker, die niet bang was de zonde van kerk en wereld met name te noemen. Op veertienjarige leeftijd ging hij lopend naar Parijs om daar geneeskunde en filosofie te studeren aan de Sorbonne; later ook theologie. In het Overijsselse Windesheim stichtte men een klooster in 1387. Men verzorgde armen en zieken. Tijdens de Reformatie werd het klooster door de protestanten verwoest. Nu is het gebouw een Hervormde kerk. In de 14e eeuw was het donker in kerk en samenleving. Geert Groote preekte openlijk tegen hoererij onder de priesters van de kerk en het zichzelf verrijken terwijl velen in armoede leefden. De prediking maakte overal diepe indruk. De beweging die ontstond wordt wel gezien als voorbereiding van de Reformatie. Thomas á Kempis (1380-1472) werd beroemd door zijn werk ‘De navolging van Christus’. Vrome literatuur met veel Bijbelteksten bestemd voor mensen in donkere tijden.
Vandaag ontstaat een beweging vanuit de Moderne Devotie van toen, die heet Postmoderne Devotie. Er groeit een verlangen naar terugkeer tot de basis van het christelijk geloof, rond Deventer en Zwolle. De geschiedenis leert ons veel over hoe het nu kan gaan. Gods Geest is aan het werk.
Feike ter Velde
