Het recht op begraven is steeds minder vanzelfsprekend!
Wim de Wit • 89 - 2013 • Uitgave: 3
Onze samenleving verandert in razend tempo. Dat geldt ook voor de gebruiken binnen de uitvaartcultuur. Eeuwenlang was het gebruik dat we ons lichaam na overlijden ter aarde lieten bestellen. Tegenwoordig kan er naast het traditionele begraven ook worden gekozen voor crematie. De crematie als vorm van lijkbezorging heeft snel aan populariteit gewonnen.
Op dit ogenblik laat ongeveer 60% van de bevolking het lichaam na overlijden verbranden. Dat percentage zal de komende jaren zeker nog verder stijgen. Naast begraven en cremeren zullen we binnenkort waarschijnlijk kennismaken met nieuwe vormen van lijkbezorging, zoals resomeren en cryomeren. Resomeren lijkt daarbij de meeste kans te maken.
In de titel boven dit artikel wil ik mijn verontrusting tot uitdrukking brengen over een sterk veranderende samenleving en de gevolgen daarvan voor het vanzelfsprekend recht op begraven. Het is mijn overtuiging dat God van ons vraagt om ons lichaam na overlijden te begraven. Begraven zie ik daardoor als christelijk erfgoed dat we moeten verdedigen, zodat het ook voor onze kinderen nog altijd een vanzelfsprekende keuze kan zijn.
Helaas heb ik voor een uitgebreide Bijbelse onderbouwing van mijn stelling te weinig ruimte in dit artikel. Daarom zal ik mij moeten beperken tot literatuurverwijzingen en een opsomming van Bijbelteksten als voetnoot.
Onder invloed van het christendom was het eeuwenlang gebruikelijk ons lichaam na overlijden te begraven. Binnen onze uitvaartcultuur was crematie tijdenlang geheel verdwenen. Pas in 1914 vond de eerste crematie weer plaats in Nederland. Jarenlang bleef het bij de ene crematie, omdat de wetgeving crematie nog niet toestond. Decennia lang leidde crematie als vorm van lijkbezorging een bestaan in de marge. Eigenlijk tot begin jaren zestig van de vorige eeuw.
Geestelijk vacuüm
De samenleving veranderde snel in de jaren van wederopbouw na de Tweede Wereld Oorlog. De welvaart nam snel toe, met als gevolg dat velen van het platteland naar de steden trokken om deel te hebben aan de groeiende welvaart. Door deze volksverhuizing verloor het gezin of de familie snel aan betekenis. De mens kwam steeds meer op zichzelf te staan en de overtuiging groeide dat we prima in staat zouden zijn voor ons zelf te bepalen hoe onze route naar voorspoed en geluk diende te lopen.
Mede door deze individualisering van de samenleving verlieten steeds meer mensen de kerk en beleden hun geloof niet meer. De kerk verloor de grip op de samenleving en wist zich eigenlijk ook geen raad hoe te anticiperen op deze veranderingen. Daardoor ontstond een soort geestelijk vacuüm.
Dit geestelijk vacuüm werd gretig ingevuld door andersdenkenden. Groepen vrijdenkers zoals de vrijmetselaars wisten goed in te spelen op de veranderende samenleving en verbreidden in snel tempo de crematiegedachte. Dit gedachtegoed vond vanwege de individualisering vruchtbare bodem. Een groeiende groep mensen vroeg zich af of je nabestaanden wel mocht opzadelen met de zorg voor een graf. Wie moest er dan voor je graf zorgen? U begrijpt dat de beweging achter de crematie daar dus een bevredigend antwoord op had. Laat je lichaam na overlijden verbranden en de asresten uitstrooien.
Zo kon crematie als vorm van lijkbezorging in de periode van begin jaren zestig van de vorige eeuw tot nu van ongeveer 1,5% naar ongeveer 60% uitgroeien. Deze groei zal voorlopig nog wel even doorzetten. Momenteel zijn er ongeveer 75 crematoria operationeel en staan en nog enkele tientallen in de planning.
Economische afweging
Het toenemend aantal crematies is natuurlijk niet zonder gevolgen gebleven voor de exploitatie van begraafplaatsen. Minder begrafenissen staat natuurlijk gelijk aan minder inkomsten, maar de kosten om een begraafplaats in stand te houden zijn niet minder geworden. Als gevolg daarvan zijn de afgelopen jaren de grafrechten al fors gestegen. Toch stellen de gemeentelijke overheden, die de meeste begraafplaatsen in bezit hebben en beheren, dat deze verhogingen van de grafrechten de kosten niet dekken. Op jaarbasis moet er in Nederland door de gemeentelijke overheden een slordige 53 miljoen euro vanuit de ‘algemene middelen’ worden bijgepast. Indien daartoe de politieke wil wegvalt, zullen de grafrechten nog explosief stijgen. Daarmee zal de drempel om te kiezen voor begraven steeds hoger worden. Het is daarmee niet meer alleen een keuze die uit overtuiging gemaakt wordt, maar steeds meer een keuze die ook een economische afweging heeft.
Alternatieven
Het milieu is tegenwoordig een hot-item. Vele onderzoeken proberen de mate van vervuiling aan te tonen van zowel begraven als cremeren. De overheid maakt steeds meer regelgeving die er toe moet leiden dat het milieu minder wordt belast. Zo moeten bijvoorbeeld crematoria investeren in milieumaatregelen. Deze maatregelen zijn vrij kostbaar en zetten de exploitatie van de crematoria onder druk. Yarden is, als één van de grootste crematoriumbeheerders, al jaren op zoek naar een alternatief voor begraven en/of cremeren. Momenteel worden alle kaarten ingezet op een nieuw procedé dat resomeren wordt genoemd. Bij het resomeren wordt het lichaam opgelost in een tank met water en alkali. Na ongeveer drie uur is het lichaam opgelost en blijft er alleen een fijn wit poeder over ( calciumfosfaat van de botten ).
Zodra men de wetgever heeft kunnen bewegen ook het resomeren bij wet mogelijk te maken, zal Yarden beginnen deze vorm van lijkbezorging als ‘groen’ alternatief voor begraven en cremeren in de markt te zetten. U zult begrijpen dat nog een nieuwe vorm van lijkbezorging zal betekenen dat er weer minder zal worden begraven, waardoor de kosten per begrafenis nog verder zullen stijgen.
Gehoorzaam zijn
U begrijpt, dat als ook u begraven ziet als christelijk erfgoed, het van belang is waakzaam te zijn. We mogen niet inslapen, want misschien komt de grootste bedreiging van ons erfgoed wel van binnen uit de kerk. In vele kerken is crematie inmiddels een volledig geaccepteerde vorm van lijkbezorging. Als we geen helder Bijbels geluid daar tegenover zetten, zal deze ontwikkeling zich steeds verder doorzetten, zoals ik tot mijn grote frustratie onlangs moest bemerken.
Ik las een artikel in een blad voor leiders binnen een grote groep kerken, waarvan ik stellig was overtuigd dat crematie voor hen was uitgesloten. In het artikel werd gesteld dat begraven of cremeren een persoonlijke keuze is en dat het voor God niet uitmaakt. God is een almachtig God en als Hij in staat is uit het niets iets te scheppen, dan kan Hij ook een mens uit de dood doen opstaan, ongeacht of de betreffende persoon is begraven of gecremeerd.
Met deze stellingname wordt ook binnen deze kerken de deur naar crematie op een kier gezet. Ik besef me hoe belangrijk het is daar een helder Bijbels verhaal tegenover te zetten. Want het gaat er niet om of God in staat is ons een opstandingslichaam te geven na te zijn verbrand. Ook gaat het niet om de behoudenis. Waar het wel om gaat is: Willen wij gehoorzaam zijn aan Gods Woord en getuigen dat we een vergankelijk lichaam hebben, dat we zaaien door het te begraven, zodat het op de jongste dag kan opstaan in onvergankelijkheid.
Wim de Wit
Stichting Op Doorreis | www.opdoorreis.nl
Noten:
Enkele teksten die handelen over begraven: Genesis 15:15; 23:1-10; 35:18-20; Deuteronomium 34:5-6 (Let op! Hier is het God zelf die Mozes begroef); Richteren 2:8-10a; Matteüs 27:57-61.
Enkele teksten die gaan over verbranden van lichamen: Leviticus 20:14; 2 Koningen 1:10-12; 2 Petrus 2:6; Judas 1.
Kader:
Wim de Wit is onder meer beheerder en bedrijfsleider geweest van verschillende crematoria. Na zijn bekering kon hij dit niet meer rijmen met zijn nieuwe overtuiging. Nu is hij directeur van Op Doorreis, een stichting die aandacht geeft aan uitvaartcultuur, waarbij Gods Woord het uitgangspunt is.
Op dit ogenblik laat ongeveer 60% van de bevolking het lichaam na overlijden verbranden. Dat percentage zal de komende jaren zeker nog verder stijgen. Naast begraven en cremeren zullen we binnenkort waarschijnlijk kennismaken met nieuwe vormen van lijkbezorging, zoals resomeren en cryomeren. Resomeren lijkt daarbij de meeste kans te maken.
In de titel boven dit artikel wil ik mijn verontrusting tot uitdrukking brengen over een sterk veranderende samenleving en de gevolgen daarvan voor het vanzelfsprekend recht op begraven. Het is mijn overtuiging dat God van ons vraagt om ons lichaam na overlijden te begraven. Begraven zie ik daardoor als christelijk erfgoed dat we moeten verdedigen, zodat het ook voor onze kinderen nog altijd een vanzelfsprekende keuze kan zijn.
Helaas heb ik voor een uitgebreide Bijbelse onderbouwing van mijn stelling te weinig ruimte in dit artikel. Daarom zal ik mij moeten beperken tot literatuurverwijzingen en een opsomming van Bijbelteksten als voetnoot.
Onder invloed van het christendom was het eeuwenlang gebruikelijk ons lichaam na overlijden te begraven. Binnen onze uitvaartcultuur was crematie tijdenlang geheel verdwenen. Pas in 1914 vond de eerste crematie weer plaats in Nederland. Jarenlang bleef het bij de ene crematie, omdat de wetgeving crematie nog niet toestond. Decennia lang leidde crematie als vorm van lijkbezorging een bestaan in de marge. Eigenlijk tot begin jaren zestig van de vorige eeuw.
Geestelijk vacuüm
De samenleving veranderde snel in de jaren van wederopbouw na de Tweede Wereld Oorlog. De welvaart nam snel toe, met als gevolg dat velen van het platteland naar de steden trokken om deel te hebben aan de groeiende welvaart. Door deze volksverhuizing verloor het gezin of de familie snel aan betekenis. De mens kwam steeds meer op zichzelf te staan en de overtuiging groeide dat we prima in staat zouden zijn voor ons zelf te bepalen hoe onze route naar voorspoed en geluk diende te lopen.
Mede door deze individualisering van de samenleving verlieten steeds meer mensen de kerk en beleden hun geloof niet meer. De kerk verloor de grip op de samenleving en wist zich eigenlijk ook geen raad hoe te anticiperen op deze veranderingen. Daardoor ontstond een soort geestelijk vacuüm.
Dit geestelijk vacuüm werd gretig ingevuld door andersdenkenden. Groepen vrijdenkers zoals de vrijmetselaars wisten goed in te spelen op de veranderende samenleving en verbreidden in snel tempo de crematiegedachte. Dit gedachtegoed vond vanwege de individualisering vruchtbare bodem. Een groeiende groep mensen vroeg zich af of je nabestaanden wel mocht opzadelen met de zorg voor een graf. Wie moest er dan voor je graf zorgen? U begrijpt dat de beweging achter de crematie daar dus een bevredigend antwoord op had. Laat je lichaam na overlijden verbranden en de asresten uitstrooien.
Zo kon crematie als vorm van lijkbezorging in de periode van begin jaren zestig van de vorige eeuw tot nu van ongeveer 1,5% naar ongeveer 60% uitgroeien. Deze groei zal voorlopig nog wel even doorzetten. Momenteel zijn er ongeveer 75 crematoria operationeel en staan en nog enkele tientallen in de planning.
Economische afweging
Het toenemend aantal crematies is natuurlijk niet zonder gevolgen gebleven voor de exploitatie van begraafplaatsen. Minder begrafenissen staat natuurlijk gelijk aan minder inkomsten, maar de kosten om een begraafplaats in stand te houden zijn niet minder geworden. Als gevolg daarvan zijn de afgelopen jaren de grafrechten al fors gestegen. Toch stellen de gemeentelijke overheden, die de meeste begraafplaatsen in bezit hebben en beheren, dat deze verhogingen van de grafrechten de kosten niet dekken. Op jaarbasis moet er in Nederland door de gemeentelijke overheden een slordige 53 miljoen euro vanuit de ‘algemene middelen’ worden bijgepast. Indien daartoe de politieke wil wegvalt, zullen de grafrechten nog explosief stijgen. Daarmee zal de drempel om te kiezen voor begraven steeds hoger worden. Het is daarmee niet meer alleen een keuze die uit overtuiging gemaakt wordt, maar steeds meer een keuze die ook een economische afweging heeft.
Alternatieven
Het milieu is tegenwoordig een hot-item. Vele onderzoeken proberen de mate van vervuiling aan te tonen van zowel begraven als cremeren. De overheid maakt steeds meer regelgeving die er toe moet leiden dat het milieu minder wordt belast. Zo moeten bijvoorbeeld crematoria investeren in milieumaatregelen. Deze maatregelen zijn vrij kostbaar en zetten de exploitatie van de crematoria onder druk. Yarden is, als één van de grootste crematoriumbeheerders, al jaren op zoek naar een alternatief voor begraven en/of cremeren. Momenteel worden alle kaarten ingezet op een nieuw procedé dat resomeren wordt genoemd. Bij het resomeren wordt het lichaam opgelost in een tank met water en alkali. Na ongeveer drie uur is het lichaam opgelost en blijft er alleen een fijn wit poeder over ( calciumfosfaat van de botten ).
Zodra men de wetgever heeft kunnen bewegen ook het resomeren bij wet mogelijk te maken, zal Yarden beginnen deze vorm van lijkbezorging als ‘groen’ alternatief voor begraven en cremeren in de markt te zetten. U zult begrijpen dat nog een nieuwe vorm van lijkbezorging zal betekenen dat er weer minder zal worden begraven, waardoor de kosten per begrafenis nog verder zullen stijgen.
Gehoorzaam zijn
U begrijpt, dat als ook u begraven ziet als christelijk erfgoed, het van belang is waakzaam te zijn. We mogen niet inslapen, want misschien komt de grootste bedreiging van ons erfgoed wel van binnen uit de kerk. In vele kerken is crematie inmiddels een volledig geaccepteerde vorm van lijkbezorging. Als we geen helder Bijbels geluid daar tegenover zetten, zal deze ontwikkeling zich steeds verder doorzetten, zoals ik tot mijn grote frustratie onlangs moest bemerken.
Ik las een artikel in een blad voor leiders binnen een grote groep kerken, waarvan ik stellig was overtuigd dat crematie voor hen was uitgesloten. In het artikel werd gesteld dat begraven of cremeren een persoonlijke keuze is en dat het voor God niet uitmaakt. God is een almachtig God en als Hij in staat is uit het niets iets te scheppen, dan kan Hij ook een mens uit de dood doen opstaan, ongeacht of de betreffende persoon is begraven of gecremeerd.
Met deze stellingname wordt ook binnen deze kerken de deur naar crematie op een kier gezet. Ik besef me hoe belangrijk het is daar een helder Bijbels verhaal tegenover te zetten. Want het gaat er niet om of God in staat is ons een opstandingslichaam te geven na te zijn verbrand. Ook gaat het niet om de behoudenis. Waar het wel om gaat is: Willen wij gehoorzaam zijn aan Gods Woord en getuigen dat we een vergankelijk lichaam hebben, dat we zaaien door het te begraven, zodat het op de jongste dag kan opstaan in onvergankelijkheid.
Wim de Wit
Stichting Op Doorreis | www.opdoorreis.nl
Noten:
Enkele teksten die handelen over begraven: Genesis 15:15; 23:1-10; 35:18-20; Deuteronomium 34:5-6 (Let op! Hier is het God zelf die Mozes begroef); Richteren 2:8-10a; Matteüs 27:57-61.
Enkele teksten die gaan over verbranden van lichamen: Leviticus 20:14; 2 Koningen 1:10-12; 2 Petrus 2:6; Judas 1.
Kader:
Wim de Wit is onder meer beheerder en bedrijfsleider geweest van verschillende crematoria. Na zijn bekering kon hij dit niet meer rijmen met zijn nieuwe overtuiging. Nu is hij directeur van Op Doorreis, een stichting die aandacht geeft aan uitvaartcultuur, waarbij Gods Woord het uitgangspunt is.
