Het probleem achter de misbruikschandalen in de kerk
Yme Horjus • 94 - 2018 • Uitgave: 21
De #MeToo-discussie van de laatste tijd laat zien dat seksualiteit een instrument van macht kan zijn in handen van filmbazen en andere leidinggevenden. Grensoverschrijdend gedrag in Nederland is ook bijvoorbeeld de sportwereld, de toneelopleidingen en de scouting binnengedrongen.
Maar ook wordt de rooms-katholieke kerk al jaren geteisterd door schandalen die te maken hebben met misbruik van kinderen door priesters en prelaten. De rapporten, die de kerk overigens zelf naar buiten brengt, laten geen misverstand bestaan over de omvang en ernst van dit probleem. Daarnaast is een belangrijke evangelische megakerk in de Verenigde Staten getroffen door een jarenlang durende onbetamelijke omgang van haar toonaangevende leider met vrouwen uit zijn gemeente. Wat is hier toch aan de hand?
Vernietigend oordeel
Op 14 augustus bracht een grand jury van Amerikaanse burgers een rapport uit dat een vernietigend oordeel velde over het gedrag van geestelijken binnen zes van de acht bisdommen in de staat Pennsylvania. De twee andere bisdommen waren al eerder onderwerp van onderzoek geweest en daar viel het resultaat hetzelfde uit. De grand jury vermoedt dat het aantal slachtoffers in de duizenden loopt, maar tevens dat de schade nog veel groter kan zijn omdat documenten waren verdwenen en ook nog slachtoffers niet met hun verhaal in de openbaarheid waren getreden. Wereldwijd was de RK-kerk al in opspraak vanwege misbruikschandalen, o.a. in Chili en Australië, maar het nieuws van dit jongste schandaal bracht zoveel beroering dat de nieuwsagentschappen woorden tekort kwamen om dit te beschrijven. Ook het NPO-journaal bracht dit nieuws in scherpe bewoordingen en citeerde het onderzoeksrapport: ‘we zijn er ziek van dat deze misdaden ongestraft blijven’, want bij de meeste zaken is de verjaringstermijn al verstreken of de dader inmiddels overleden. Wat heel veel verontwaardiging heeft gewekt, is dat de hooggeplaatsten in de RK-hiërarchie veel hebben toegedekt en priesters, die iets misdaan hadden, werden overgeplaatst naar andere plaatsen en bisdommen, waar in heel veel gevallen het misbruik gewoon kon doorgaan.
Boekje opengedaan
In Nederland heeft de NRC-redacteur Joep Dohmen in Vrome Zondaars in 2010 een boekje opengedaan over misbruik door priesters in ons eigen land. De verhalen waren schrijnend, het leed van mensen die in hun jeugd waren misbruikt was verschrikkelijk diep, ook vanwege miskenning, want als het jou als kind overkwam, kon je niet bij je ouders terecht ‘want een man van God doet zoiets niet’. In zijn boek meldt Dohmen dat een derde deel van de priesters in de Nederlandse RK-kerk praktiserend homoseksueel is. Hij noemt zelfs de naam van een gewezen bisschop van wie dit ook bekend was. Toch stelt deze zelfde Dohmen dat het celibaat voor Rome zo heilig is, dat ‘een priester, pater, frater of broeder geen seks mag hebben met een vrouw. Met een man of een kind al helemaal niet. Dat behoort tot de ergste zonden’.
Er komt nu steeds meer naar buiten over seksueel misbruik. De commissie Deetman heeft veel speurwerk verricht en de feiten boven water gekregen. De kerk betaalt zich blauw om aan alle financiële claims te voldoen. Als reactie op het onderzoeksrapport uit Pennsylvania heeft paus Franciscus een ‘Brief aan het Volk van God’ geschreven: ‘we toonden geen zorg voor de kleinen en zwakken, maar lieten hen in de steek’. Deze paus erkent dat ‘de hartbrekende pijn van slachtoffers, wier schreeuw tot de hemel reikt, lang werd genegeerd, stilgehouden of tot zwijgen gebracht’. Volgens Hendro Munsterman die hierover bericht in het Nederlands Dagblad (20 augustus 2018) hoeft aan de oprechtheid van de empathische brief van de paus niet getwijfeld te worden, maar hij zegt tevens: “Het wachten is nog steeds op concrete maatregelen. De paus ziet een oorzaak van de misbruikzaken in de dorst naar macht, bezit en de concentratie van autoriteit in kleine elites.” Hij wijt dit probleem voornamelijk aan ‘klericalisme’. Dat zou de ‘wortel van alle kwaad’ zijn.
Geheim van het huwelijk
Ik moet zeggen dat ik daar wel heel erg verbaasd over ben. Ik denk namelijk dat de paus de plank een beetje misslaat en weigert te willen inzien dat iets als het verplichte celibaat heel veel narigheid teweegbrengt. Hoe kan het toch dat een opmerking van persoonlijke aard van de apostel Paulus is uitgewerkt tot een dogma waaraan alle geestelijken binnen die kerk zijn onderworpen? Paulus gaf toch geen voorschrift? Hij bedoelde toch niet dat het apostelschap en leiderschap verschoond moet blijven van zoiets als het schitterende geheim van het huwelijk en dat geestelijken dit van binnenuit niet mochten leren kennen?
Het was voor ouders op het Noord-Brabantse en Limburgse platteland een eer dat uit hun kinderrijke gezin een van de zonen priester of missionaris werd. Als een van de zonen op grond van karakter en aanleg ‘geschikt’ werd bevonden, werd de stille wens een soort van psychische dwang waaraan het kind maar nauwelijks kon ontsnappen. De bijkomende verplichting van het celibaat was voor deze mannen die priester werden vaak een grote last. In een Belgisch dorpje waar de pastorie was ingericht als een bed and breakfast, verklaarde de huidige eigenaar aan ons dat de pastorie nog maar enkele jaren daarvoor door de laatste priester met zijn huishoudster was verlaten. Uit het gesprek bleek dat de huishoudster de partner was van de priester, waarvan het hele dorp wist.
Het celibaat is een miskenning van de kracht van het verlangen naar seksualiteit en de aantrekkingskracht van mannen en vrouwen op elkaar! Dat heeft de Heere God in de schepping gelegd. Zo heeft Hij het gewild en bedoeld! Het lijkt me erg ongezond als allerlei mannen als studenten in een grootseminarie bij elkaar worden gestopt in de wetenschap dat het huwelijk voor hen niet is weggelegd. Je kunt dan nog zo mooi redeneren dat een volkomen toewijding en overgave aan de dienst van God op deze manier mogelijk is, maar het is en blijft onnatuurlijk!
Sketchjes uit het leven
Wat mij ook zo bezighoudt is dat in dezelfde tijd dat het grote misbruik in Pennsylania in de publiciteit kwam, ook berichten verschenen over de bekende evangelische kerk in South Barrington bij Chicago. Onder de bezielende leiding van een toen nog jonge voorganger werd vanaf de jaren zeventig een inspirerend voorbeeld van eigentijds kerk-zijn uit de grond gestampt. In vele landen werden leadership-summits georganiseerd die vele mensen trokken. Het concept was dat men op basis van nagestreefde volmaaktheid het beste van het beste aan bezoekers (seekers) voorschotelde in muziek, in prediking en in sketchjes die uit het leven waren gegrepen. Het was een aanstekelijk concept dat ook vele leiders en voorgangers in Nederland enthousiast maakte om een kijkje te nemen in Chicago. Ik ben er zelf in 2001 ook geweest en heb elementen uit hun aanpak overgenomen. We werden betoverd door de managementachtige methodieken.
In de New York Times (lang niet de eerste de beste krant) verscheen een groot artikel waarin een medewerkster uit de jaren tachtig vertelde dat die voorganger ontoelaatbaar gedrag aan de dag legde. Het bleek dat ook andere vrouwen hadden geklaagd en omdat de kerkenraad dit altijd terzijde had gelegd - maar er nu niet meer omheen kon - voelde die kerkenraad de noodzaak dat zij in zijn geheel moest aftreden. Wat een narigheid! Hier speelt helemaal geen kwestie van celibataire geloften, maar is waarschijnlijk de roem deze voorganger naar het hoofd gestegen en verkeerde hij in een bubbel van onaantastbaarheid. Maar het is je reinste zonde en misbruik van macht! Hij schreef in 1987 een boekje onder de titel ‘Wie ben je als niemand kijkt?’ Hoe zou hij daar nu zelf op terugzien? Het vervult mij met groot verdriet, zoals ook al die misbruikzaken in de RK-Kerk. Ik moet denken aan de profeet Nathan die bij koning David kwam na zijn affaire met Bathseba en tegen hem zei: “gij hebt de vijanden des Heren zeer doen lasteren”. Wat een schade wordt nu door al dat grensoverschrijdend gedrag niet aan Gods werk toegebracht! Het is voorstelbaar dat mensen nu helemaal gaan zeggen: “wat een zootje in die kerk”. En in het vervolg daarop: “waarom zou ik nog ooit gaan geloven?”
Tucht en biecht
Ik kan zo verlangen naar een eerherstel van de tucht en de biecht. De tucht heeft in vele kerken afgedaan, maar ik hoop dat mensen nu het besef krijgen hoe belangrijk het zelfreinigend vermogen van de kerk is en dat de tucht op een gezonde manier weer gaat functioneren! En wat zou het verder opschonend kunnen werken als mensen in staat werden gesteld hun geweten op tijd te ontlasten zodat nog veel ergers voorkomen kan worden! De tucht is aftands en de biecht is uit de tijd, menen we misschien. De traditionele biechthokjes worden in een aantal RK-kerken nu amper meer gebruikt.
Ten slotte moet gezegd worden dat het eigenlijke probleem niet is het ontbreken van de tucht of de biecht, maar de bereidheid om de weg van de Heere Jezus te gaan in de kracht van de Heilige Geest. Wie het verlangen heeft op Jezus te willen lijken en gelijkvormig te willen zijn aan Zijn beeld, zal daarin zijn vreugde zoeken en daardoor minder gevoelig zijn voor de zuigkracht van de zonde.
Yme Horjus
Maar ook wordt de rooms-katholieke kerk al jaren geteisterd door schandalen die te maken hebben met misbruik van kinderen door priesters en prelaten. De rapporten, die de kerk overigens zelf naar buiten brengt, laten geen misverstand bestaan over de omvang en ernst van dit probleem. Daarnaast is een belangrijke evangelische megakerk in de Verenigde Staten getroffen door een jarenlang durende onbetamelijke omgang van haar toonaangevende leider met vrouwen uit zijn gemeente. Wat is hier toch aan de hand?
Vernietigend oordeel
Op 14 augustus bracht een grand jury van Amerikaanse burgers een rapport uit dat een vernietigend oordeel velde over het gedrag van geestelijken binnen zes van de acht bisdommen in de staat Pennsylvania. De twee andere bisdommen waren al eerder onderwerp van onderzoek geweest en daar viel het resultaat hetzelfde uit. De grand jury vermoedt dat het aantal slachtoffers in de duizenden loopt, maar tevens dat de schade nog veel groter kan zijn omdat documenten waren verdwenen en ook nog slachtoffers niet met hun verhaal in de openbaarheid waren getreden. Wereldwijd was de RK-kerk al in opspraak vanwege misbruikschandalen, o.a. in Chili en Australië, maar het nieuws van dit jongste schandaal bracht zoveel beroering dat de nieuwsagentschappen woorden tekort kwamen om dit te beschrijven. Ook het NPO-journaal bracht dit nieuws in scherpe bewoordingen en citeerde het onderzoeksrapport: ‘we zijn er ziek van dat deze misdaden ongestraft blijven’, want bij de meeste zaken is de verjaringstermijn al verstreken of de dader inmiddels overleden. Wat heel veel verontwaardiging heeft gewekt, is dat de hooggeplaatsten in de RK-hiërarchie veel hebben toegedekt en priesters, die iets misdaan hadden, werden overgeplaatst naar andere plaatsen en bisdommen, waar in heel veel gevallen het misbruik gewoon kon doorgaan.
Boekje opengedaan
In Nederland heeft de NRC-redacteur Joep Dohmen in Vrome Zondaars in 2010 een boekje opengedaan over misbruik door priesters in ons eigen land. De verhalen waren schrijnend, het leed van mensen die in hun jeugd waren misbruikt was verschrikkelijk diep, ook vanwege miskenning, want als het jou als kind overkwam, kon je niet bij je ouders terecht ‘want een man van God doet zoiets niet’. In zijn boek meldt Dohmen dat een derde deel van de priesters in de Nederlandse RK-kerk praktiserend homoseksueel is. Hij noemt zelfs de naam van een gewezen bisschop van wie dit ook bekend was. Toch stelt deze zelfde Dohmen dat het celibaat voor Rome zo heilig is, dat ‘een priester, pater, frater of broeder geen seks mag hebben met een vrouw. Met een man of een kind al helemaal niet. Dat behoort tot de ergste zonden’.
Er komt nu steeds meer naar buiten over seksueel misbruik. De commissie Deetman heeft veel speurwerk verricht en de feiten boven water gekregen. De kerk betaalt zich blauw om aan alle financiële claims te voldoen. Als reactie op het onderzoeksrapport uit Pennsylvania heeft paus Franciscus een ‘Brief aan het Volk van God’ geschreven: ‘we toonden geen zorg voor de kleinen en zwakken, maar lieten hen in de steek’. Deze paus erkent dat ‘de hartbrekende pijn van slachtoffers, wier schreeuw tot de hemel reikt, lang werd genegeerd, stilgehouden of tot zwijgen gebracht’. Volgens Hendro Munsterman die hierover bericht in het Nederlands Dagblad (20 augustus 2018) hoeft aan de oprechtheid van de empathische brief van de paus niet getwijfeld te worden, maar hij zegt tevens: “Het wachten is nog steeds op concrete maatregelen. De paus ziet een oorzaak van de misbruikzaken in de dorst naar macht, bezit en de concentratie van autoriteit in kleine elites.” Hij wijt dit probleem voornamelijk aan ‘klericalisme’. Dat zou de ‘wortel van alle kwaad’ zijn.
Geheim van het huwelijk
Ik moet zeggen dat ik daar wel heel erg verbaasd over ben. Ik denk namelijk dat de paus de plank een beetje misslaat en weigert te willen inzien dat iets als het verplichte celibaat heel veel narigheid teweegbrengt. Hoe kan het toch dat een opmerking van persoonlijke aard van de apostel Paulus is uitgewerkt tot een dogma waaraan alle geestelijken binnen die kerk zijn onderworpen? Paulus gaf toch geen voorschrift? Hij bedoelde toch niet dat het apostelschap en leiderschap verschoond moet blijven van zoiets als het schitterende geheim van het huwelijk en dat geestelijken dit van binnenuit niet mochten leren kennen?
Het was voor ouders op het Noord-Brabantse en Limburgse platteland een eer dat uit hun kinderrijke gezin een van de zonen priester of missionaris werd. Als een van de zonen op grond van karakter en aanleg ‘geschikt’ werd bevonden, werd de stille wens een soort van psychische dwang waaraan het kind maar nauwelijks kon ontsnappen. De bijkomende verplichting van het celibaat was voor deze mannen die priester werden vaak een grote last. In een Belgisch dorpje waar de pastorie was ingericht als een bed and breakfast, verklaarde de huidige eigenaar aan ons dat de pastorie nog maar enkele jaren daarvoor door de laatste priester met zijn huishoudster was verlaten. Uit het gesprek bleek dat de huishoudster de partner was van de priester, waarvan het hele dorp wist.
Het celibaat is een miskenning van de kracht van het verlangen naar seksualiteit en de aantrekkingskracht van mannen en vrouwen op elkaar! Dat heeft de Heere God in de schepping gelegd. Zo heeft Hij het gewild en bedoeld! Het lijkt me erg ongezond als allerlei mannen als studenten in een grootseminarie bij elkaar worden gestopt in de wetenschap dat het huwelijk voor hen niet is weggelegd. Je kunt dan nog zo mooi redeneren dat een volkomen toewijding en overgave aan de dienst van God op deze manier mogelijk is, maar het is en blijft onnatuurlijk!
Sketchjes uit het leven
Wat mij ook zo bezighoudt is dat in dezelfde tijd dat het grote misbruik in Pennsylania in de publiciteit kwam, ook berichten verschenen over de bekende evangelische kerk in South Barrington bij Chicago. Onder de bezielende leiding van een toen nog jonge voorganger werd vanaf de jaren zeventig een inspirerend voorbeeld van eigentijds kerk-zijn uit de grond gestampt. In vele landen werden leadership-summits georganiseerd die vele mensen trokken. Het concept was dat men op basis van nagestreefde volmaaktheid het beste van het beste aan bezoekers (seekers) voorschotelde in muziek, in prediking en in sketchjes die uit het leven waren gegrepen. Het was een aanstekelijk concept dat ook vele leiders en voorgangers in Nederland enthousiast maakte om een kijkje te nemen in Chicago. Ik ben er zelf in 2001 ook geweest en heb elementen uit hun aanpak overgenomen. We werden betoverd door de managementachtige methodieken.
In de New York Times (lang niet de eerste de beste krant) verscheen een groot artikel waarin een medewerkster uit de jaren tachtig vertelde dat die voorganger ontoelaatbaar gedrag aan de dag legde. Het bleek dat ook andere vrouwen hadden geklaagd en omdat de kerkenraad dit altijd terzijde had gelegd - maar er nu niet meer omheen kon - voelde die kerkenraad de noodzaak dat zij in zijn geheel moest aftreden. Wat een narigheid! Hier speelt helemaal geen kwestie van celibataire geloften, maar is waarschijnlijk de roem deze voorganger naar het hoofd gestegen en verkeerde hij in een bubbel van onaantastbaarheid. Maar het is je reinste zonde en misbruik van macht! Hij schreef in 1987 een boekje onder de titel ‘Wie ben je als niemand kijkt?’ Hoe zou hij daar nu zelf op terugzien? Het vervult mij met groot verdriet, zoals ook al die misbruikzaken in de RK-Kerk. Ik moet denken aan de profeet Nathan die bij koning David kwam na zijn affaire met Bathseba en tegen hem zei: “gij hebt de vijanden des Heren zeer doen lasteren”. Wat een schade wordt nu door al dat grensoverschrijdend gedrag niet aan Gods werk toegebracht! Het is voorstelbaar dat mensen nu helemaal gaan zeggen: “wat een zootje in die kerk”. En in het vervolg daarop: “waarom zou ik nog ooit gaan geloven?”
Tucht en biecht
Ik kan zo verlangen naar een eerherstel van de tucht en de biecht. De tucht heeft in vele kerken afgedaan, maar ik hoop dat mensen nu het besef krijgen hoe belangrijk het zelfreinigend vermogen van de kerk is en dat de tucht op een gezonde manier weer gaat functioneren! En wat zou het verder opschonend kunnen werken als mensen in staat werden gesteld hun geweten op tijd te ontlasten zodat nog veel ergers voorkomen kan worden! De tucht is aftands en de biecht is uit de tijd, menen we misschien. De traditionele biechthokjes worden in een aantal RK-kerken nu amper meer gebruikt.
Ten slotte moet gezegd worden dat het eigenlijke probleem niet is het ontbreken van de tucht of de biecht, maar de bereidheid om de weg van de Heere Jezus te gaan in de kracht van de Heilige Geest. Wie het verlangen heeft op Jezus te willen lijken en gelijkvormig te willen zijn aan Zijn beeld, zal daarin zijn vreugde zoeken en daardoor minder gevoelig zijn voor de zuigkracht van de zonde.
Yme Horjus
