Grote blijdschap!
Feike ter Velde • 88 - 2012 • Uitgave: 24
Langzamerhand beginnen we aan de komende kerstdagen te denken. Staat rond Pasen de Mattheüs Passion van Johann Sebastiaan Bach overal in onze Westerse cultuur in het middelpunt van de belangstelling – en dat is nog ieder jaar groeiende - met Kerst is dat het Weihnachts-Oratorium.
Het mag toch heel bijzonder heten dat een klassieke componist zoveel bewondering oogst met zijn muziek, ook onder jonge mensen die wat verder hebben gekeken dan de huidige popcultuur. Dat heeft ook alles te maken met de ongekende hoogte waartoe Bach is gestegen in zijn muzikale prestaties. Niemand, noch in het verleden, noch in de toekomst was in staat of zal in staat zijn dat niveau te naderen. Hier zien we de vrucht van een diepzinnige en scherpzinnige geest, van een diepgelovig mens die ervan overtuigd was dat muziek bedoeld is om de God van de Bijbel en Zijn Zoon, de Here Jezus Christus ten hoogste te verheerlijken. Het grootste werk van de overtuigde Lutheraan J.S. Bach was echter een Roomse mis, maar die is dan ook van volstrekt ultieme grootsheid: de Hohe Messe in b-mineur – wel de grootste muzikale compositie aller tijden genoemd. Daarnaast schreef Bach nog eens meer dan tweehonderd cantates voor koor, solisten en orkest die moesten dienen in de zondagse liturgie en nog veel meer.
Het Weinachtsoratorium is een buitengewoon vrolijk muziekstuk, getuige vooral het prachtige openingskoor ‘Jauchzet, frohlocket, auf preiset die Tage’. Een en al jubel over Gods geschenk aan de mensheid: Christus! Het prachtige muziekstuk laat er geen twijfel over bestaan: de hele aarde mag delen in de vreugde van het grote gebeuren van de kerstnacht. Het gaat dan verder met: ‘Rühmet, was heute der Höchste getan! Lasset das Zagen, verbannet die Klage, Stimmet voll Jauchzen und Fröhlichkeit an! Dienet dem Höchsten mit herrlichen Chören! Lasst uns den Namen des Herrschers verehren!’
Kort samengevat is de boodschap om vrees en klagen te verdrijven en de Naam van de Allerhoogste te loven en te prijzen met heerlijke koren. Het Weihnachtsoratorium geeft wereldwijd een bijzondere blijde klank aan heel het Kerstfeest. We mogen er dan ook weer met grote verwachting naar uitzien.
Heidens?
Veel mensen hebben wonderlijke gedachten over het Kerstfeest, omdat het oorspronkelijk een heidens winterfeest zou zijn in Europa. Dat mag zo zijn en veel typisch christelijk gebruiken zijn te herleiden tot heidense gebruiken. Zo was de zondag de Solas Dias, een dag van de heidense zonaanbidders. We hebben zelfs de naam gehandhaafd en de dag naar de zon genoemd, net als andere dagen van de week en de namen van de maanden naar heidense goden. En zo ook het midwinterfeest dat wij nu kerstfeest noemen. Sommigen houden het zelfs op een vorm van antisemitisme om het kerstfeest te vieren, omdat het niet teruggaat op de Joodse feesten. Als ik dan de alt, samen met twee hobo’s hoor zingen: ‘Nun wird mein liebster Brautigam, nun wird der Held aus Davids Stamm zum Trost, zum Heil der Erden einmal geboren werden. Nun wird der Stern aus Jakob scheinen. Sein Strahl bricht schon hervor. Auf, Zion, und verlasse nun das Weinen, dein Wohl steigt hoch empor!’
Dat ligt geheel in lijn met de vreugdevolle mededeling van de engel aan de herders in Efrata’s velden, die het heil verkondigt dat heel het volk Israël ten deel is gevallen: de komst van de Heiland. Laten we daarom de mistroostigheid van sommigen rond het Kerstfeest achter ons laten en de komst van onze Heiland in grote blijdschap vieren. Midden in de duisternis van de winter mogen we een licht ontsteken als teken van het Licht der wereld, dat is komen schijnen in de duisternis van ons zondige bestaan. Daaraan uiting geven in kerstversieringen is zinvol. Beeldende prediking vooral ook voor kinderen. Ik herinner mij nog heel goed het kunstboompje op de schoorsteenmantel van mijn ouderlijk huis, dat jaarlijks de sfeer van het kerstfeest in ons huis weergaf.
De prediking die uitgaat van de teksten die Bach in zijn Weihnachtsoratorium heeft gebruikt, is evangelieverkondiging in tal van heidense landen vandaag, zoals Japan en China, waar zijn muziek jaarlijks groeit aan belangstelling. In het Bachjaar 2000 (250 jaar na zijn dood; hij stierf in 1750) waren de Bijbels niet aan te slepen in Japan, omdat men meer wilde weten van de oorsprong van Bachs teksten in zijn oratoria en cantates. Zo werd Bach lang na zijn dood een van de grootste zendelingen in dat geestelijk zo gesloten Japan. We vinden in dat land grote Bach-vertolkers, zoals de beroemde dirigent Masaaki Suzuki.
Vreugde
Een eeuw na de dood van Bach werd hij pas echt beroemd. Een groot muzikaal genie met een muzikale niet-Joodse moeder en een Joodse vader, Felix Mendelssohn Bartholdy, voerde als succesvol dirigent de ‘Mattheus Passion’ uit. Johann Sebastian Bach was op slag beroemd en snel daarna wereldberoemd. Een diep aangrijpend muziekwerk over het lijden en sterven van de Heiland. De diepe smart van Zijn lijden en sterven, maar ook de rijke prediking over onze redding is wereldwijd een proclamatie van Gods heilsplan. Maar met het Weihnachts Oratorium, over de komst van Christus in de nacht van ons bestaan als het Licht der wereld wordt alles in de stralende luister gezet, waarin de geboorte van de Heiland ook behoort te staan.
Simeon zei dat dit feit licht tot openbaring voor de heidenen is en heerlijkheid voor het volk Israël. Daar horen vreugdeliederen en vreugdepsalmen bij. Psalm 2 maakt melding van de Zoon van God (vers 7), maar we vinden ook andere psalmen in de adventsliturgie, zoals Psalm 18 en de Psalmen 25, 98 en 149. Steeds weer die uitbundige vreugde! En dan natuurlijk de grote vreugde die de profeet Jesaja aan de dag legt met: ‘…het volk verheugt zich voor Uw aangezicht als met de vreugde bij de oogst, zoals men juicht bij het verdelen van de buit. Want het juk dat het drukte en de stang van zijn schouder, de roede van zijn drijver, hebt Gij verbroken als op Midiansdag.’ En dan volgt die prachtige en vreugdevolle tekst over de geboorte van het Kind en de gegeven Zoon, die de wonderbare Raadsman is, de sterkte God, de eeuwige Vader, de Vredevorst! (Jesaja 9:2-6). Mag deze Bijbelse vreugde de komende tijd, op weg naar het Kerstfeest, ons aller deel worden en blijven. Bach heeft de toon gezet in navolging van de Schrift!
Feike ter Velde
Het mag toch heel bijzonder heten dat een klassieke componist zoveel bewondering oogst met zijn muziek, ook onder jonge mensen die wat verder hebben gekeken dan de huidige popcultuur. Dat heeft ook alles te maken met de ongekende hoogte waartoe Bach is gestegen in zijn muzikale prestaties. Niemand, noch in het verleden, noch in de toekomst was in staat of zal in staat zijn dat niveau te naderen. Hier zien we de vrucht van een diepzinnige en scherpzinnige geest, van een diepgelovig mens die ervan overtuigd was dat muziek bedoeld is om de God van de Bijbel en Zijn Zoon, de Here Jezus Christus ten hoogste te verheerlijken. Het grootste werk van de overtuigde Lutheraan J.S. Bach was echter een Roomse mis, maar die is dan ook van volstrekt ultieme grootsheid: de Hohe Messe in b-mineur – wel de grootste muzikale compositie aller tijden genoemd. Daarnaast schreef Bach nog eens meer dan tweehonderd cantates voor koor, solisten en orkest die moesten dienen in de zondagse liturgie en nog veel meer.
Het Weinachtsoratorium is een buitengewoon vrolijk muziekstuk, getuige vooral het prachtige openingskoor ‘Jauchzet, frohlocket, auf preiset die Tage’. Een en al jubel over Gods geschenk aan de mensheid: Christus! Het prachtige muziekstuk laat er geen twijfel over bestaan: de hele aarde mag delen in de vreugde van het grote gebeuren van de kerstnacht. Het gaat dan verder met: ‘Rühmet, was heute der Höchste getan! Lasset das Zagen, verbannet die Klage, Stimmet voll Jauchzen und Fröhlichkeit an! Dienet dem Höchsten mit herrlichen Chören! Lasst uns den Namen des Herrschers verehren!’
Kort samengevat is de boodschap om vrees en klagen te verdrijven en de Naam van de Allerhoogste te loven en te prijzen met heerlijke koren. Het Weihnachtsoratorium geeft wereldwijd een bijzondere blijde klank aan heel het Kerstfeest. We mogen er dan ook weer met grote verwachting naar uitzien.
Heidens?
Veel mensen hebben wonderlijke gedachten over het Kerstfeest, omdat het oorspronkelijk een heidens winterfeest zou zijn in Europa. Dat mag zo zijn en veel typisch christelijk gebruiken zijn te herleiden tot heidense gebruiken. Zo was de zondag de Solas Dias, een dag van de heidense zonaanbidders. We hebben zelfs de naam gehandhaafd en de dag naar de zon genoemd, net als andere dagen van de week en de namen van de maanden naar heidense goden. En zo ook het midwinterfeest dat wij nu kerstfeest noemen. Sommigen houden het zelfs op een vorm van antisemitisme om het kerstfeest te vieren, omdat het niet teruggaat op de Joodse feesten. Als ik dan de alt, samen met twee hobo’s hoor zingen: ‘Nun wird mein liebster Brautigam, nun wird der Held aus Davids Stamm zum Trost, zum Heil der Erden einmal geboren werden. Nun wird der Stern aus Jakob scheinen. Sein Strahl bricht schon hervor. Auf, Zion, und verlasse nun das Weinen, dein Wohl steigt hoch empor!’
Dat ligt geheel in lijn met de vreugdevolle mededeling van de engel aan de herders in Efrata’s velden, die het heil verkondigt dat heel het volk Israël ten deel is gevallen: de komst van de Heiland. Laten we daarom de mistroostigheid van sommigen rond het Kerstfeest achter ons laten en de komst van onze Heiland in grote blijdschap vieren. Midden in de duisternis van de winter mogen we een licht ontsteken als teken van het Licht der wereld, dat is komen schijnen in de duisternis van ons zondige bestaan. Daaraan uiting geven in kerstversieringen is zinvol. Beeldende prediking vooral ook voor kinderen. Ik herinner mij nog heel goed het kunstboompje op de schoorsteenmantel van mijn ouderlijk huis, dat jaarlijks de sfeer van het kerstfeest in ons huis weergaf.
De prediking die uitgaat van de teksten die Bach in zijn Weihnachtsoratorium heeft gebruikt, is evangelieverkondiging in tal van heidense landen vandaag, zoals Japan en China, waar zijn muziek jaarlijks groeit aan belangstelling. In het Bachjaar 2000 (250 jaar na zijn dood; hij stierf in 1750) waren de Bijbels niet aan te slepen in Japan, omdat men meer wilde weten van de oorsprong van Bachs teksten in zijn oratoria en cantates. Zo werd Bach lang na zijn dood een van de grootste zendelingen in dat geestelijk zo gesloten Japan. We vinden in dat land grote Bach-vertolkers, zoals de beroemde dirigent Masaaki Suzuki.
Vreugde
Een eeuw na de dood van Bach werd hij pas echt beroemd. Een groot muzikaal genie met een muzikale niet-Joodse moeder en een Joodse vader, Felix Mendelssohn Bartholdy, voerde als succesvol dirigent de ‘Mattheus Passion’ uit. Johann Sebastian Bach was op slag beroemd en snel daarna wereldberoemd. Een diep aangrijpend muziekwerk over het lijden en sterven van de Heiland. De diepe smart van Zijn lijden en sterven, maar ook de rijke prediking over onze redding is wereldwijd een proclamatie van Gods heilsplan. Maar met het Weihnachts Oratorium, over de komst van Christus in de nacht van ons bestaan als het Licht der wereld wordt alles in de stralende luister gezet, waarin de geboorte van de Heiland ook behoort te staan.
Simeon zei dat dit feit licht tot openbaring voor de heidenen is en heerlijkheid voor het volk Israël. Daar horen vreugdeliederen en vreugdepsalmen bij. Psalm 2 maakt melding van de Zoon van God (vers 7), maar we vinden ook andere psalmen in de adventsliturgie, zoals Psalm 18 en de Psalmen 25, 98 en 149. Steeds weer die uitbundige vreugde! En dan natuurlijk de grote vreugde die de profeet Jesaja aan de dag legt met: ‘…het volk verheugt zich voor Uw aangezicht als met de vreugde bij de oogst, zoals men juicht bij het verdelen van de buit. Want het juk dat het drukte en de stang van zijn schouder, de roede van zijn drijver, hebt Gij verbroken als op Midiansdag.’ En dan volgt die prachtige en vreugdevolle tekst over de geboorte van het Kind en de gegeven Zoon, die de wonderbare Raadsman is, de sterkte God, de eeuwige Vader, de Vredevorst! (Jesaja 9:2-6). Mag deze Bijbelse vreugde de komende tijd, op weg naar het Kerstfeest, ons aller deel worden en blijven. Bach heeft de toon gezet in navolging van de Schrift!
Feike ter Velde
