Groepsdruk en criminaliteit
Jaap Spaans • 88 - 2012 • Uitgave: 25
Een groep of gemeenschap kan veiligheid en ondersteuning bieden. De mens is immers een sociaal wezen dat anderen nodig heeft. Groepsdruk kan ook leiden tot afwijkend of zelfs crimineel gedrag. Een groeiend maatschappelijk probleem, vooral onder jongeren.
Op 8 en 9 oktober verschenen verdachten van de ‘Facebookrellen’ in Haren in snelrechtzittingen voor de Groninger rechtbank. Een achttienjarige jongen moest zich verantwoorden voor het feit dat hij een paar blikjes en daarna een compleet dranghek naar agenten van de mobiele eenheid had gegooid. In het Dagblad van het Noorden beschrijft een rechtbankverslaggever de zitting. Een van de verdachten had zichzelf op televisie gezien en besloot zich bij de politie te melden. Tegenover de rechter verklaarde hij, dat hij door de sfeer ter plaatse in de stemming kwam om te rellen. “Ik heb mij laten opjutten.” “Maar waarom dan?”, vroeg de rechter. “De groepsdruk. Oh ja en de alcohol natuurlijk.”
Deze dialoog tussen rechter en verdachte bracht mij in gedachten terug naar de zeventiger jaren. Ik was in actieve politiedienst bij een gemeentelijk politiekorps in de Randstad. Als op zaterdagavond rond middernacht de discotheken leegliepen, verzamelden zich honderden discogangers bij de centrale bushalte voor de laatste bus naar Den Haag. Een grote groep jongeren onder invloed van drank en drugs, vormt een risico voor de openbare orde en veiligheid. In de surveillanceauto die preventief ter plaatse was, hoorde je door de geopende ramen de provocatieve opmerkingen. Mits bepaalde grenzen niet werden overschreden, was terughoudendheid in optreden het meest doelmatig. Praktijkervaringen hadden geleerd, dat mensen onder invloed van alcohol of drugs vaak ontremd zijn en nauwelijks aanspreekbaar op gedrag. De niet te benijden buschauffeur die zo’n ‘groep ongeregeld’ moest vervoeren, was dankbaar dat zijn bus werd begeleid tot over de gemeentegrens. Week in week uit werd het proces herhaald.
Groepsdynamiek
Groepsdynamiek houdt zich bezig met het interactiegedrag van personen binnen een groep en groepsvorming als zodanig. Een fascinerend onderwerp. We krijgen ermee te maken bij onderwerpen als teambuilding, groepsprocessen en gemeenteopbouw. Hoe is het bijvoorbeeld mogelijk dat mensen die van nature stil en verlegen zijn, in een groep opeens openlijk van hun geloof durven getuigen? Ook het tegenovergestelde gebeurt. Uitbundige mensen bij wie in groepsverband iedere vrijmoedigheid verdwijnt. Binnen een groep gelden meestal normen waaraan de groepsleden zich moeten houden. Naast factoren als leiderschap, bindend vermogen en communicatieve vaardigheden spelen de onderlinge verhoudingen en omgevingsfactoren een rol. In deze bijdrage beperk ik mij tot een visie op de groepsdruk bij overlast en criminaliteit.
Geregisseerde criminaliteit
Het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (WODC) houdt zich bezig met alle aspecten van de criminologie en victimologie (slachtofferwetenschap). Zij verricht baanbrekend onderzoek en dat is noodzakelijk in onze complexer wordende samenleving.
Door het massale gebruik van nieuwe media is er bijvoorbeeld in toenemende mate sprake van criminaliteit in groepsverband en geregisseerde criminaliteit. Recente voorbeelden zijn de rellen met hooligans in Rotterdam en de zogenaamde strandrellen in Hoek van Holland, waar politiemensen zich met getrokken pistool moesten verdedigen tegen groepsagressie. Mensen waren gemobiliseerd via het internet en andere media. Bij de ‘Facebookrellen’ in Haren werd opnieuw een grens overschreden. In 2010 verrichtte de Sectie Criminologie van de Vrije Universiteit Amsterdam, in opdracht van het WODC onderzoek. De onderzoeksconclusies zijn vastgelegd in de ‘Studie naar het concept groepsdruk’. Daarin komt de vraag aan de orde in hoeverre individuen door de groep of cultuur waarvan zij deel uitmaken, gedwongen worden tot bepaald gedrag. Groepsdruk wordt omschreven als: ‘De druk die groepsleden ondervinden om hun gedrag af te stemmen op wat zij inschatten dat de normen van de groep zijn.’
Er worden drie vormen van groepsdruk onderscheiden, namelijk de onbewuste aanpassing, het gevoel hebben dat de groep iets van je verlangt (impliciete groepsdruk) en de expliciete groepsdruk. De laatste kan destructief zijn en worden ervaren in de vorm van angst en bedreiging met negatieve sancties. We treffen die aan bij bendes, hooligans en agressieve groepen hangjongeren. De persoon die onder druk wordt gezet past zijn gedrag aan om de negatieve psychologische, lichamelijke, sociale en materiële gevolgen te vermijden. Aanpassing leidt tot acceptatie en statusverhoging. Daarnaast is er de invloed van bovenmatig gebruik van alcohol of drugs, die mensen kan aanzetten tot agressie, zoals in de voorbeelden aangehaald.
Geweldsmonopolie
De ervaring leert dat ook christelijke gezinnen te maken kunnen krijgen met deze problematiek. Wanhopige ouders die kinderen in korte tijd zien veranderen. Het is belangrijk dergelijke processen te onderkennen om excessen te voorkomen. In het belang van de betrokkenen zelf, maar ook voor de omgeving; familie, school, werk of kerk. Naast psychologische en opvoedkundige aspecten, worden de maatschappelijke gevolgen steeds belangrijker. In een gebroken schepping rust naar Romeinen 13 op de overheid de taak om het recht te handhaven en chaos en wanorde te voorkomen. Met inachtneming van de regels van de Grondwet beschikt zij daartoe over wetgeving en een handhavingsorganisatie met geweldsmonopolie. Er is een groeiend maatschappelijk draagvlak om de schade van wangedrag en criminaliteit te verhalen op de daders en bij minderjarigheid op ouders of wettelijke vertegenwoordigers. De gevolgen daarvan worden vaak onderschat. In het belang van individu en samenleving, verdient het onderwerp ‘groepsdruk’ een belangrijke plaats op de christelijke agenda’s.
Jaap Spaans
Op 8 en 9 oktober verschenen verdachten van de ‘Facebookrellen’ in Haren in snelrechtzittingen voor de Groninger rechtbank. Een achttienjarige jongen moest zich verantwoorden voor het feit dat hij een paar blikjes en daarna een compleet dranghek naar agenten van de mobiele eenheid had gegooid. In het Dagblad van het Noorden beschrijft een rechtbankverslaggever de zitting. Een van de verdachten had zichzelf op televisie gezien en besloot zich bij de politie te melden. Tegenover de rechter verklaarde hij, dat hij door de sfeer ter plaatse in de stemming kwam om te rellen. “Ik heb mij laten opjutten.” “Maar waarom dan?”, vroeg de rechter. “De groepsdruk. Oh ja en de alcohol natuurlijk.”
Deze dialoog tussen rechter en verdachte bracht mij in gedachten terug naar de zeventiger jaren. Ik was in actieve politiedienst bij een gemeentelijk politiekorps in de Randstad. Als op zaterdagavond rond middernacht de discotheken leegliepen, verzamelden zich honderden discogangers bij de centrale bushalte voor de laatste bus naar Den Haag. Een grote groep jongeren onder invloed van drank en drugs, vormt een risico voor de openbare orde en veiligheid. In de surveillanceauto die preventief ter plaatse was, hoorde je door de geopende ramen de provocatieve opmerkingen. Mits bepaalde grenzen niet werden overschreden, was terughoudendheid in optreden het meest doelmatig. Praktijkervaringen hadden geleerd, dat mensen onder invloed van alcohol of drugs vaak ontremd zijn en nauwelijks aanspreekbaar op gedrag. De niet te benijden buschauffeur die zo’n ‘groep ongeregeld’ moest vervoeren, was dankbaar dat zijn bus werd begeleid tot over de gemeentegrens. Week in week uit werd het proces herhaald.
Groepsdynamiek
Groepsdynamiek houdt zich bezig met het interactiegedrag van personen binnen een groep en groepsvorming als zodanig. Een fascinerend onderwerp. We krijgen ermee te maken bij onderwerpen als teambuilding, groepsprocessen en gemeenteopbouw. Hoe is het bijvoorbeeld mogelijk dat mensen die van nature stil en verlegen zijn, in een groep opeens openlijk van hun geloof durven getuigen? Ook het tegenovergestelde gebeurt. Uitbundige mensen bij wie in groepsverband iedere vrijmoedigheid verdwijnt. Binnen een groep gelden meestal normen waaraan de groepsleden zich moeten houden. Naast factoren als leiderschap, bindend vermogen en communicatieve vaardigheden spelen de onderlinge verhoudingen en omgevingsfactoren een rol. In deze bijdrage beperk ik mij tot een visie op de groepsdruk bij overlast en criminaliteit.
Geregisseerde criminaliteit
Het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (WODC) houdt zich bezig met alle aspecten van de criminologie en victimologie (slachtofferwetenschap). Zij verricht baanbrekend onderzoek en dat is noodzakelijk in onze complexer wordende samenleving.
Door het massale gebruik van nieuwe media is er bijvoorbeeld in toenemende mate sprake van criminaliteit in groepsverband en geregisseerde criminaliteit. Recente voorbeelden zijn de rellen met hooligans in Rotterdam en de zogenaamde strandrellen in Hoek van Holland, waar politiemensen zich met getrokken pistool moesten verdedigen tegen groepsagressie. Mensen waren gemobiliseerd via het internet en andere media. Bij de ‘Facebookrellen’ in Haren werd opnieuw een grens overschreden. In 2010 verrichtte de Sectie Criminologie van de Vrije Universiteit Amsterdam, in opdracht van het WODC onderzoek. De onderzoeksconclusies zijn vastgelegd in de ‘Studie naar het concept groepsdruk’. Daarin komt de vraag aan de orde in hoeverre individuen door de groep of cultuur waarvan zij deel uitmaken, gedwongen worden tot bepaald gedrag. Groepsdruk wordt omschreven als: ‘De druk die groepsleden ondervinden om hun gedrag af te stemmen op wat zij inschatten dat de normen van de groep zijn.’
Er worden drie vormen van groepsdruk onderscheiden, namelijk de onbewuste aanpassing, het gevoel hebben dat de groep iets van je verlangt (impliciete groepsdruk) en de expliciete groepsdruk. De laatste kan destructief zijn en worden ervaren in de vorm van angst en bedreiging met negatieve sancties. We treffen die aan bij bendes, hooligans en agressieve groepen hangjongeren. De persoon die onder druk wordt gezet past zijn gedrag aan om de negatieve psychologische, lichamelijke, sociale en materiële gevolgen te vermijden. Aanpassing leidt tot acceptatie en statusverhoging. Daarnaast is er de invloed van bovenmatig gebruik van alcohol of drugs, die mensen kan aanzetten tot agressie, zoals in de voorbeelden aangehaald.
Geweldsmonopolie
De ervaring leert dat ook christelijke gezinnen te maken kunnen krijgen met deze problematiek. Wanhopige ouders die kinderen in korte tijd zien veranderen. Het is belangrijk dergelijke processen te onderkennen om excessen te voorkomen. In het belang van de betrokkenen zelf, maar ook voor de omgeving; familie, school, werk of kerk. Naast psychologische en opvoedkundige aspecten, worden de maatschappelijke gevolgen steeds belangrijker. In een gebroken schepping rust naar Romeinen 13 op de overheid de taak om het recht te handhaven en chaos en wanorde te voorkomen. Met inachtneming van de regels van de Grondwet beschikt zij daartoe over wetgeving en een handhavingsorganisatie met geweldsmonopolie. Er is een groeiend maatschappelijk draagvlak om de schade van wangedrag en criminaliteit te verhalen op de daders en bij minderjarigheid op ouders of wettelijke vertegenwoordigers. De gevolgen daarvan worden vaak onderschat. In het belang van individu en samenleving, verdient het onderwerp ‘groepsdruk’ een belangrijke plaats op de christelijke agenda’s.
Jaap Spaans
