Economische of morele crisis?

Jaap Bos • 90 - 2014 • Uitgave: 1
Steeds meer mensen vervallen in armoede. ZZP’ers zonder recht op WW moeten aankloppen voor bijstand, maar hebben moeite met vergaren van de gevraagde gegevens, omdat ze hun boekhouder lang niet betaald hebben. Echtparen raken in de problemen, omdat ze hun huis hadden gekocht op basis van twee inkomens, en er eentje werkloos is geworden. Hun huwelijk komt onder spanning.

Als een van de twee wanhopig met de noorderzon vertrekt, biedt de nationale hypotheekgarantie geen uitkomst, zolang niet beide partners machtiging geven tot onderhandse verkoop. Gedwongen woningveiling heeft een hogere restschuld tot gevolg.
Urgentie voor een sociale huurwoning is niet meer vanzelfsprekend. Goedkope huurwoningen worden niet meer gebouwd. Minima zijn aangewezen op huurtoeslag. Als mensen eenmaal in de schuldenval zitten, gaat het razendsnel bergafwaarts door een stapeling van invorderingsmaatregelen, waartegen Nederland anders dan Engeland en Amerika geen faillissementsbescherming biedt. Bovendien hebben overheidsinstanties zich steeds meer voorrang verworven, waardoor de beslagvrije voet een wassen neus is geworden. De schuldhulpverlening is trager dan deurwaarders bereid zijn te wachten. De maatschappij dreigt steeds verder uit elkaar te vallen.

Hebzucht
De gehele westerse economie drijft op hebzucht. En bandeloze bankiers hebben de crisis veroorzaakt. Hoogstaande moraal staat onder druk. De Geestesvruchten (Galaten 5:22,23) liefde, vreugde, vrede, geduld, vriendelijkheid, geloofsvertrouwen, goedheid, nederigheid en zelfbeheersing zijn overal aan het wegrotten. Ik kan het ruiken op mijn sociaal juridisch spreekuur bij de voedselbank. Ik zie apathisch verbitterde mensen met slachtoffergedrag, vaak rebels, agressief en driftig. Hun frustraties gaan ze te lijf met zelfmedicatie: alcohol, nicotine, blowen, pillen, gokken.

Ontferming
Met bewogenheid luister ik naar hun ellende. Hoe ze ziek, werkloos of gescheiden zijn geraakt en in de schuldenval terecht gekomen. Met mijn juridisch verstand geef ik een samenvatting. Dat structureren vermindert de stress. Ik hanteer een judotechniek om met ontferming mee te buigen tot hun wankelpunt. Zou je me in al deze ellende van de boze buitenwereld ook kunnen vertellen wat je eigen aandeel is, hoe klein ook?
Ik stel ze voor een wezenlijke keuze: Volharden in destructief slachtoffergedrag, of terugwinnen van eigenwaarde. Ik bied ze hoop op herstel van hun eigen kracht. Ik daag ze uit om hun overgebleven restje eigen talent in te zetten, zoals die profetenweduwe deed, toen ze haar laatste beetje olie moest uitgieten in geleende kruiken (2 Koningen 4:1-7). Soms weigeren ze uit angst. Anderen zijn verslaafd geraakt aan slachtoffergedrag. Dan zie ik hun laatste greintje energie verloren gaan (Matteüs 25:29). En trekken aan een dood paard is mij te zwaar. Maar als er nog een klein beetje leven in zit en ze om hulp roepen, dan ga ik een reanimatiepoging doen.

Reanimatie
Ik zie mensen met een gebrek aan zelfbeheersing impulsief op van alles reageren, totdat het ze te veel wordt en ze dichtklappen. Vergelijkbaar met ADHD, bipolaire disorder, autisme. Met mijn juridisch talent ga ik feiten sorteren, structureren en integreren, om me geleidelijk een volledig beeld te vormen. Een goede definitie van het probleem bergt vaak de oplossing reeds in zich. Dan laat ik ze een concreet doel stellen: Raak erdoor geobsedeerd, opdat niets anders je nog voldoening kan geven. Dan kan hun zelfbeheersing gaan groeien.
Nederigheid wordt bedreigd door hebzucht, begeerte en afgunst, wat kan leiden tot moordende concurrentie. Erkennen van je eigen aandeel in de ellende vergt nederigheid, maar het is wel het begin van herstel. Diezelfde nederigheid heb ik nodig om mijn naaste lief te hebben; want hij is als ikzelf. Die vriendelijke ontferming is een kanaal voor genezing.
Angst bezweren ze met verdovende middelen, terwijl angst juist een vruchtbare plek is om je te bezinnen op de onderliggende pijn. Zonder verwerking is het risico op herhaling groot. Hun crisis gebruik ik als hefboom voor verandering. Mijn juridisch talent zet ik alleen in als ze geholpen willen worden om hun pijn te verwerken. Dan kan hun geloofsvertrouwen weer gaan groeien.
Verbittering en wrok kunnen leiden tot moord. Vergeving vergt een bewogen proces met doorleving van pijn, woede en verdriet. Ik help ze om hun ellende onder ogen te zien en het verlies een plekje te geven. Dan kan liefde weer opbloeien.

Mr. ing. Jaap P. Bos
Diaconaal schuldhulpverlener te Eindhoven