De verdeling van Jeruzalem
Cor van Bunschoten • 76 - 2000/01 • Uitgave: 11
"Geef me een praktische oplossing voor Jeruzalem” zei Israël’s premier Barak in het heetst van de onderhandelingen tijdens Camp David tegen de Palestijnse leider Arafat.
"De oude stad inclusief de Tempelberg onder onze soevereiniteit", was het antwoord.
"Ik had het over een praktische oplossing", zei Barak op zijn beurt. "Iedereen die denkt dat hij Jeruzalem onder zijn controle kan houden is zelf niet praktisch", zei Arafat weer.
Voor het eerst in de hedendaagse geschiedenis wordt onderhandeld over Jeruzalem. Wie had het kunnen denken? Israël's ideologie sinds 1967 was dat Jeruzalem de "eeuwige, ondeelbare hoofdstad" zou blijven onder Israël's bestuur en tot twee maanden geleden werd van dat idee niet afgeweken. Totdat Barak Camp David binnenstapte. In de Oslo akkoorden die in de eerste helft van de jaren negentig werden afgesloten werd afgesproken dat alle "hete" onderwerpen in de toekomst uitonderhandeld zouden worden. Het ging dan om de definitieve grenzen van het Palestijnse gebied, de vluchtelingenproblematiek, water, de vraag of de Palestijnen een staat krijgen en Jeruzalem. Aan het eind van het Oslo traject zou het vertrouwen tussen de partijen zo groot moeten zijn, dat die moeilijke kwesties bespreekbaar zouden zijn. Het liep allemaal een beetje anders. In 1999 liep Oslo af, maar de relaties tussen Palestijnen en Israël waren na drie jaar Netanyahu tot een dieptepunt gedaald. De verkiezing van Barak als premier heeft daarin niet veel veranderd. Barak heeft vanaf het eerste begin geprobeerd vrede te krijgen met Syrië. Eigenlijk is het eerste jaar van zijn premierschap opgegaan aan Syrië. Verschillende mensen in zijn omgeving zeiden hem dat hij het Palestijnse onderhandelingsspoor niet moest verwaarlozen, maar daar luisterde hij niet naar. Pas nadat Syrië helemaal was stukgelopen maakte hij de draai naar de Palestijnen en werd de weg vrijgemaakt voor de Camp David onderhandelingen. Net als zijn mentor Rabin. Ook die probeerde tien jaar geleden vrede te bereiken met Assad, maar kwam van een koude kermis thuis. Daarna maakte ook hij de "historische" draai en werd de weg vrijgemaakt voor de Oslo akkoorden.
De vraag is nu of er alsnog Camp David akkoorden komen. De onderhandelingen zijn buitengewoon moeilijk geweest en in eerste instantie mislukt. Er is nog tijd, er zijn nog mogelijkheden, dus de kans is er dat we in dit najaar alsnog een akkoord zien dat getekend wordt door Barak, Arafat en Clinton.
Van alle moeilijke onderwerpen hebben Barak en Arafat besloten eerst over Jeruzalem te gaan praten. Beiden wilden niet dat er wekenlang over van alles en nog wat besluiten zouden vallen en dat Jeruzalen dan uiteindelijk toch nog het struikelblok zou worden. Dan was de rest verspilde energie geweest. Het ging dus om "Jeruzalem eerst" en daarna zou de puzzel vanzelf in elkaar vallen. Het voorstel dat op tafel lag en deels van Israëlisch-Amerikaanse makelij was, zou Jeruzalem een soort lappendeken maken met gemengde autonomie en soevereiniteit. De stadsgrenzen zouden worden uitgebreid en een aantal Joodse en Arabische buitenwijken zouden daarmee onderdeel worden van de metropool Jeruzalem. De Palestijnen zouden volledige soevereiniteit krijgen over die nieuwe wijken. Eén daarvan is het bekende Abu Dis, waar de laatste jaren een parlementsgebouw is neergezet voor het Palestijnse parlement.
De Amerikanen hebben vervolgens drie voorstellen gedaan over de binnenstad: het eerste voorstel was dat de kwestie van de wijken rondom de Oude Stad en de stadskern zelf voor de komende jaren ongemoeid zou blijven. Dat voorstel is door Israël en de Palestijnen afgewezen, omdat beiden willen dat er nu besluiten worden genomen.
De andere twee voorstellen zijn door Israël aanvaard en door de Palestijnen afgewezen: het eerste was dat de Arabische wijken rondom de Oude Stad onder Palestijnse soevereiniteit zouden vallen en de wijken in de Oude Stad onder Israël's soevereiniteit zouden blijven. De Palestijnen zouden daar alleen autonomie krijgen. Het tweede voorstel was gespiegeld: de Arabische wijken rondom de Oude Stad zouden Israëlisch blijven, maar de Palestijnen zouden wel autonomie krijgen. In de Oude Stad zelf zouden de Palestijnen soeverein worden in de moslim- en christelijke wijk en op de Tempelberg. Israël kon zich in beide voorstellen vinden en liet dat de Amerikanen weten. De Palestijnen wezen het af, omdat zij soevereiniteit willen in heel Oost-Jeruzalem, dus de Oude Stad en de aangrenzende wijken.
Deze maximalistische instelling van de Palestijnen heeft de Camp David onderhandelingen in eerste instantie doen mislukken. In feite hebben de Palestijnen geen flexibiliteit getoond (de "praktische oplossing" die Barak wilde in het citaat bovenaan dit artikel) en heeft Clinton dat duidelijk gemaakt. Hoe komt dat?
De Palestijnen hebben altijd in de onderhandelingen aan hun 100°% eis vastgehouden: algehele terugtrekking van Israël uit alle bezette gebieden, inclusief Oost-Jeruzalem. Tijdens de onderhandelingen heeft Arafat duidelijk gemaakt dat over de kwestie Jeruzalem niet te onderhandelen valt. Hij zei tegen Clinton en Barak: "Als ik niet met Jeruzalem thuiskom word ik vermoord en zitten jullie hier volgende keer met Harnas leider Yassin aan tafel". Er valt wel wat te zeggen voor Arafats standpunt: de hele Arabische en moslimwereld kijkt naar hem en wil dat hij Oost-Jeruzalem onder zijn beheer krijgt. Niet meer, maar zeker niet minder. Clinton heeft tijdens de onderhandelingen daarom met verschillende Arabische leiders gebeld: Mubarak van Egypte. Abdullah van Jordanië, leiders van Marokko, Saudi Arabië en verschillende Golfstaten. Hij heeft hen gevraagd Arafat te steunen in het sluiten van een compromis. Niemand zegde toe. En daar ligt in feite het grote probleem van deze gesprekken. Arafat ging alleen naar Camp David en niemand in de Arabische wereld durfde het aan om hem te steunen. Iedereen keek naar zijn eigen achterban, zijn eigen bevolking en had vervolgens niet het lef toe te geven. Arafat kon daarom niet anders dan de gesprekken stuk laten lopen. Hij wist dat hij in de hele Arabische wereld belachelijk zou worden gemaakt als hij delen van Oost-Jeruzalem in handen zou laten van Israël. Er was niemand in de hele Arabische wereld die achter hem stond in het maken van een historisch compromis.
Voor Barak was de situatie al vrij snel duidelijk. Hij begreep na een aantal dagen dat een akkoord er niet in zat, omdat Arafat het niet aandurfde besluiten te nemen. Baraks situatie was niet veel anders dan die van Arafat, omdat ook Barak geen enkele steun in eigen land had. Ook Barak had Clinton duidelijk gemaakt dat hij best later wilde terugkeren naar nog een topconferentie, maar dat het niet zeker was dat hij dan nog steeds premier was. Toch ging Barak verder en wilde hij de moeilijke beslissingen nemen. Hij had weinig respect voor Arafat die op het historische moment terugdeinsde.
De vroegere minister van buitenlandse zaken Abba Eban heeft eens gezegd dat "de Palestijnen geen kans voorbij laten gaan om hun kans te missen". Het zou ook nu weer kunnen. De deur naar vrede in het Midden-Oosten staat altijd korte tijd open en kan zomaar dicht worden gegooid. Situaties kunnen veranderen, iemand kan worden vermoord, een aanslag kan worden gepleegd, machthebbers kunnen worden afgezet. Arafat heeft een groot risico genomen door Camp David te laten mislukken. Het zou kunnen dat hij nog een kans krijgt. Als dat zo is lijkt een akkoord te worden gesloten. De leiders kunnen het zich niet veroorloven een nieuw Camp David te laten mislukken. Ook de andere Arabische machthebbers in de regio moeten daarvan door de Amerikanen worden overtuigd.
Maar het risico zit 'm in de deur die dichtgeslagen wordt: stel je voor dat om welke reden ook een nieuwe top niet wordt georganiseerd. Dan heeft Arafat opnieuw zijn kans gemist. Hij heeft zijn kans gehad om een overeenkomst te sluiten met een Israëlische premier die waarschijnlijk niet lang meer in het zadel zit. Barak is verder gegaan dan ooit een Israëlisch leider is gegaan. Na Barak is het bijna ondenkbaar dat er een leider opstaat die het zich kan veroorloven de Palestijnen zoveel te bieden als Barak gedaan heeft. Dat betekent dat Arafat de komende jaren met lege handen blijft staan: hij heeft gegokt en opnieuw verloren. Dat zou een drama zijn voor zijn bevolking, die snakt naar betere economische en politieke omstandigheden.
Dit najaar wordt beslissend over de nabije toekomst van het Midden-Oosten. De spanning in Israël is zelden zo groot geweest. De bevolking is uitgeput en heeft veel gebed en liefde nodig van de christenen om deze moeilijke tijd door te komen.
Cor van Bunschoten
"De oude stad inclusief de Tempelberg onder onze soevereiniteit", was het antwoord.
"Ik had het over een praktische oplossing", zei Barak op zijn beurt. "Iedereen die denkt dat hij Jeruzalem onder zijn controle kan houden is zelf niet praktisch", zei Arafat weer.
Voor het eerst in de hedendaagse geschiedenis wordt onderhandeld over Jeruzalem. Wie had het kunnen denken? Israël's ideologie sinds 1967 was dat Jeruzalem de "eeuwige, ondeelbare hoofdstad" zou blijven onder Israël's bestuur en tot twee maanden geleden werd van dat idee niet afgeweken. Totdat Barak Camp David binnenstapte. In de Oslo akkoorden die in de eerste helft van de jaren negentig werden afgesloten werd afgesproken dat alle "hete" onderwerpen in de toekomst uitonderhandeld zouden worden. Het ging dan om de definitieve grenzen van het Palestijnse gebied, de vluchtelingenproblematiek, water, de vraag of de Palestijnen een staat krijgen en Jeruzalem. Aan het eind van het Oslo traject zou het vertrouwen tussen de partijen zo groot moeten zijn, dat die moeilijke kwesties bespreekbaar zouden zijn. Het liep allemaal een beetje anders. In 1999 liep Oslo af, maar de relaties tussen Palestijnen en Israël waren na drie jaar Netanyahu tot een dieptepunt gedaald. De verkiezing van Barak als premier heeft daarin niet veel veranderd. Barak heeft vanaf het eerste begin geprobeerd vrede te krijgen met Syrië. Eigenlijk is het eerste jaar van zijn premierschap opgegaan aan Syrië. Verschillende mensen in zijn omgeving zeiden hem dat hij het Palestijnse onderhandelingsspoor niet moest verwaarlozen, maar daar luisterde hij niet naar. Pas nadat Syrië helemaal was stukgelopen maakte hij de draai naar de Palestijnen en werd de weg vrijgemaakt voor de Camp David onderhandelingen. Net als zijn mentor Rabin. Ook die probeerde tien jaar geleden vrede te bereiken met Assad, maar kwam van een koude kermis thuis. Daarna maakte ook hij de "historische" draai en werd de weg vrijgemaakt voor de Oslo akkoorden.
De vraag is nu of er alsnog Camp David akkoorden komen. De onderhandelingen zijn buitengewoon moeilijk geweest en in eerste instantie mislukt. Er is nog tijd, er zijn nog mogelijkheden, dus de kans is er dat we in dit najaar alsnog een akkoord zien dat getekend wordt door Barak, Arafat en Clinton.
Van alle moeilijke onderwerpen hebben Barak en Arafat besloten eerst over Jeruzalem te gaan praten. Beiden wilden niet dat er wekenlang over van alles en nog wat besluiten zouden vallen en dat Jeruzalen dan uiteindelijk toch nog het struikelblok zou worden. Dan was de rest verspilde energie geweest. Het ging dus om "Jeruzalem eerst" en daarna zou de puzzel vanzelf in elkaar vallen. Het voorstel dat op tafel lag en deels van Israëlisch-Amerikaanse makelij was, zou Jeruzalem een soort lappendeken maken met gemengde autonomie en soevereiniteit. De stadsgrenzen zouden worden uitgebreid en een aantal Joodse en Arabische buitenwijken zouden daarmee onderdeel worden van de metropool Jeruzalem. De Palestijnen zouden volledige soevereiniteit krijgen over die nieuwe wijken. Eén daarvan is het bekende Abu Dis, waar de laatste jaren een parlementsgebouw is neergezet voor het Palestijnse parlement.
De Amerikanen hebben vervolgens drie voorstellen gedaan over de binnenstad: het eerste voorstel was dat de kwestie van de wijken rondom de Oude Stad en de stadskern zelf voor de komende jaren ongemoeid zou blijven. Dat voorstel is door Israël en de Palestijnen afgewezen, omdat beiden willen dat er nu besluiten worden genomen.
De andere twee voorstellen zijn door Israël aanvaard en door de Palestijnen afgewezen: het eerste was dat de Arabische wijken rondom de Oude Stad onder Palestijnse soevereiniteit zouden vallen en de wijken in de Oude Stad onder Israël's soevereiniteit zouden blijven. De Palestijnen zouden daar alleen autonomie krijgen. Het tweede voorstel was gespiegeld: de Arabische wijken rondom de Oude Stad zouden Israëlisch blijven, maar de Palestijnen zouden wel autonomie krijgen. In de Oude Stad zelf zouden de Palestijnen soeverein worden in de moslim- en christelijke wijk en op de Tempelberg. Israël kon zich in beide voorstellen vinden en liet dat de Amerikanen weten. De Palestijnen wezen het af, omdat zij soevereiniteit willen in heel Oost-Jeruzalem, dus de Oude Stad en de aangrenzende wijken.
Deze maximalistische instelling van de Palestijnen heeft de Camp David onderhandelingen in eerste instantie doen mislukken. In feite hebben de Palestijnen geen flexibiliteit getoond (de "praktische oplossing" die Barak wilde in het citaat bovenaan dit artikel) en heeft Clinton dat duidelijk gemaakt. Hoe komt dat?
De Palestijnen hebben altijd in de onderhandelingen aan hun 100°% eis vastgehouden: algehele terugtrekking van Israël uit alle bezette gebieden, inclusief Oost-Jeruzalem. Tijdens de onderhandelingen heeft Arafat duidelijk gemaakt dat over de kwestie Jeruzalem niet te onderhandelen valt. Hij zei tegen Clinton en Barak: "Als ik niet met Jeruzalem thuiskom word ik vermoord en zitten jullie hier volgende keer met Harnas leider Yassin aan tafel". Er valt wel wat te zeggen voor Arafats standpunt: de hele Arabische en moslimwereld kijkt naar hem en wil dat hij Oost-Jeruzalem onder zijn beheer krijgt. Niet meer, maar zeker niet minder. Clinton heeft tijdens de onderhandelingen daarom met verschillende Arabische leiders gebeld: Mubarak van Egypte. Abdullah van Jordanië, leiders van Marokko, Saudi Arabië en verschillende Golfstaten. Hij heeft hen gevraagd Arafat te steunen in het sluiten van een compromis. Niemand zegde toe. En daar ligt in feite het grote probleem van deze gesprekken. Arafat ging alleen naar Camp David en niemand in de Arabische wereld durfde het aan om hem te steunen. Iedereen keek naar zijn eigen achterban, zijn eigen bevolking en had vervolgens niet het lef toe te geven. Arafat kon daarom niet anders dan de gesprekken stuk laten lopen. Hij wist dat hij in de hele Arabische wereld belachelijk zou worden gemaakt als hij delen van Oost-Jeruzalem in handen zou laten van Israël. Er was niemand in de hele Arabische wereld die achter hem stond in het maken van een historisch compromis.
Voor Barak was de situatie al vrij snel duidelijk. Hij begreep na een aantal dagen dat een akkoord er niet in zat, omdat Arafat het niet aandurfde besluiten te nemen. Baraks situatie was niet veel anders dan die van Arafat, omdat ook Barak geen enkele steun in eigen land had. Ook Barak had Clinton duidelijk gemaakt dat hij best later wilde terugkeren naar nog een topconferentie, maar dat het niet zeker was dat hij dan nog steeds premier was. Toch ging Barak verder en wilde hij de moeilijke beslissingen nemen. Hij had weinig respect voor Arafat die op het historische moment terugdeinsde.
De vroegere minister van buitenlandse zaken Abba Eban heeft eens gezegd dat "de Palestijnen geen kans voorbij laten gaan om hun kans te missen". Het zou ook nu weer kunnen. De deur naar vrede in het Midden-Oosten staat altijd korte tijd open en kan zomaar dicht worden gegooid. Situaties kunnen veranderen, iemand kan worden vermoord, een aanslag kan worden gepleegd, machthebbers kunnen worden afgezet. Arafat heeft een groot risico genomen door Camp David te laten mislukken. Het zou kunnen dat hij nog een kans krijgt. Als dat zo is lijkt een akkoord te worden gesloten. De leiders kunnen het zich niet veroorloven een nieuw Camp David te laten mislukken. Ook de andere Arabische machthebbers in de regio moeten daarvan door de Amerikanen worden overtuigd.
Maar het risico zit 'm in de deur die dichtgeslagen wordt: stel je voor dat om welke reden ook een nieuwe top niet wordt georganiseerd. Dan heeft Arafat opnieuw zijn kans gemist. Hij heeft zijn kans gehad om een overeenkomst te sluiten met een Israëlische premier die waarschijnlijk niet lang meer in het zadel zit. Barak is verder gegaan dan ooit een Israëlisch leider is gegaan. Na Barak is het bijna ondenkbaar dat er een leider opstaat die het zich kan veroorloven de Palestijnen zoveel te bieden als Barak gedaan heeft. Dat betekent dat Arafat de komende jaren met lege handen blijft staan: hij heeft gegokt en opnieuw verloren. Dat zou een drama zijn voor zijn bevolking, die snakt naar betere economische en politieke omstandigheden.
Dit najaar wordt beslissend over de nabije toekomst van het Midden-Oosten. De spanning in Israël is zelden zo groot geweest. De bevolking is uitgeput en heeft veel gebed en liefde nodig van de christenen om deze moeilijke tijd door te komen.
Cor van Bunschoten
