Blaise Pascal: De wetenschapper uit vroeger tijden spreekt vandaag nog
Feike ter Velde • 90 - 2014 • Uitgave: 3
Hij had misschien nog wel tientallen boeken kunnen schrijven. Na zijn dood vond men een grote hoeveel notities van allerlei aard. De Franse wetenschapper Blaise Pascal (1623-1662) hield zich met wetenschappelijke thema’s bezig. Hij was erdoor gefascineerd.
Wis- en natuurkunde waren zijn specifieke vakgebieden, maar later werd het veel meer de mens en zijn geloof. Hij werd een verdediger van het christelijk geloof. Als Rooms-katholiek kreeg hij grote invloed op het protestantisme, tot op vandaag.
In 1997 gaf uitgeverij Boom in Amsterdam een complete editie uit van de ‘Gedachten’ (vertaald uit het Frans: Pensées), een bundeling van al die losse papiertjes met aantekeningen en notities van Blaise Pascal. Na zijn dood werden deze notities bij zijn spullen gevonden. Een heel belangrijke notitie, misschien de belangrijkste is zijn nachtelijke ervaring waarin hij een ontmoeting met God heeft gehad. Of misschien wel een bijzondere aanraking van de Heilige Geest ontving. Als denker probeerde hij het christelijk geloof toegankelijk te maken voor de rationeel ingestelde medemens, die niet meer zag en hoorde dan het hier en nu. Immers, onze wetenschappelijke kennis is ontoereikend om de hele werkelijkheid te omvatten. Naast de taal van de ziel en het verstand moet ook de taal van de geest en het hart worden gesproken en verstaan.
Gemeente van Christus
Van jongs af aan was hij gefascineerd door natuurlijke fenomenen, had technisch inzicht en bouwde een rekenmachine voor zijn vader die bij de Belastingdienst werkte. Hiermee kon hij aftrekken en optellen. In allerlei takken van wetenschap heeft hij belangrijke bijdragen geleverd. De grote wetenschapper Isaac Newton (1643-1727), die de wet op de zwaartekracht uitvond, verklaart dat hij veel aan Pascal heeft gehad. De bekende hervormde predikant wijlen dr. W. Aalders, lector aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, was eveneens een bewonderaar van Pascal. Pascal was Rooms-katholiek, maar in zijn leven en getuigenis gaf Pascal er blijk van dat er ‘een grote geestelijke afstand is tussen de kerkordelijke gemeente en de Bijbelse Gemeente van Christus.’ (Uit: Theologie der verontrusting; W. Aalders; pag. 13)
Dr. Aalders verklaart dat zowel Rooms-katholieken als protestanten uit onwetendheid hun eigen kerk rechtlijnig en gemakkelijk vereenzelvigen met de Gemeente, zoals in de Schrift geopenbaard. In die kerken is de Gemeente verborgen aanwezig. ‘Zij is niet af te bakenen, niet te omlijnen, niet te organiseren, niet af te scheiden. Zij is een verborgen grootheid, maar een werkelijkheid! Bilderdijk sprak van: de smalle Gemeente,’ aldus dr. Aalders.
Dit is een heel belangrijk gegeven als we kijken naar Blaise Pascal. Veel protestanten en neo-protestanten zijn onmiddellijk geneigd alles wat Room-katholiek is of was af te serveren. Dat begon al met de beeldenstorm in de dagen van de Reformatie (16e eeuw) en gaat tot op vandaag door. We hebben de christenheid ingedeeld in kerkordelijke vakken naar eigen theologische snit, waarbij we het geheimenis van de Gemeente vaak uit het oog hebben verloren. Daardoor missen we ook veel van elkaar!
Maar laten we luisteren naar mannen als Pascal om net zo wijs te worden, als hij was: ‘Al de glans van wereldse macht en grootheid heeft geen betekenis voor hen, die zich met de naspeuringen des geestes bezighouden. De grootheid der mannen van geest is onzichtbaar voor koningen, voor rijken, voor legerhoofden, voor allen die groot zijn in het stoffelijke. Het zijn orden van verschillende aard.’
Wie zich met de Bijbelse dingen bezighoudt, doet dit geheel los van de wereld en haar eer en glorie, want dat is van een andere orde, zegt Pascal hier.
Godservaring
Soms maakt een gelovige dingen mee in de binnenkamer die zich moeilijk in woorden laten vangen. Zo had Pascal een diepe ervaring in zijn omgang en zijn wandel met God. Een geestelijke ervaring die hij in woorden en kreten tracht weer te geven. Het was tegen elven in de avond van 23 november 1654 en duurde tot ver na twaalven: ‘Vuur. God van Abraham, God van Isaäk, God van Jacob… niet van de filosofen en de geleerden. Zekerheid, zekerheid, besef, vreugde, vrede. God van Christus. Uw God zal mijn God zijn. Men vindt Hem alleen via de wegen die in het Evangelie worden geleerd. Vreugde, vreugde, tranen van vreugde. Ik heb me van Hem afgescheiden. Mijn God, zult U mij verlaten? Moge ik niet voor eeuwig van Hem gescheiden worden. Dit is het eeuwige leven: dat ze U de enige ware God kennen en Christus die Gij gezonden hebt. Jezus Christus…Jezus Christus….’
Hij wilde deze ervaring vasthouden, deze Godservaring en daarom naaide hij de volledige opgeschreven tekst in de voering van zijn jas. Pas na zijn dood werd ook dit geschrift gevonden.
Menselijke tegenstelling
In de mens zelf ziet Pascal een grote innerlijke tegenstelling. Een mens is een irreëel wezen. Hij is bijna rechter over alle dingen en toch een hulpeloze aardworm, drager van de waarheid en tegelijkertijd poel van onzekerheid en dwaling, hij is de glorie van het universum en tevens het uitschot daarvan. De mens is kroon van de schepping en tegelijkertijd een diep gevallen zondaar.
Pascal verzette zich tegen de macht en de leer van de Jezuïeten. Hij was een aanhanger van de Vlaamse theoloog Cornelis Jansen. Zijn overdenkingen, gebundeld in Pensées (Gedachten) zijn al heel lang bronnen van inspiratie voor christenen en niet-christenen over de gehele wereld. Er zullen er maar weinige zijn die zo vaak worden geciteerd als Blaise Pascal. Hij was een verdediger van het christelijk geloof.
Nog een paar citaten uit de denkwereld van Pascals Pensées, die genummerd te boek zijn gesteld na zijn dood:
Als de barmhartigheid van God zo groot is dat Hij ons, zelfs als Hij zich verbergt, nog heilzaam onderricht, wat een inzicht moeten wij dan niet verwachten wanneer Hij zich openbaart. (nr. 438)
Zo leert de hele kosmos de mens dat hij ofwel verdorven dan wel verlost is. Alles leert hem over zijn grootheid of over zijn ellende. Aan de heidenen ziet men hoe men van God verlaten is en aan de Joden hoe men door God beschermd wordt. (nr. 442)
Het is duidelijk dat een volk (de Joden, ftv) speciaal geschapen is om als getuige voor de Messias te dienen. Het bewaart boeken die het liefheeft en niet begrijpt. En dat alles is voorspeld; dat Gods raadsbesluiten hun zijn toevertrouwd, maar als een verzegeld boek. (nr. 495)
Er zijn maar twee soorten mensen: de rechtvaardigen die denken dat ze zondaars zijn en de zondaars die denken dat ze rechtvaardig zijn. (nr. 562)
Het is onmogelijk met goede redenen aan te nemen dat er geen wonderen zijn. (nr. 568)
Na zoveel eeuwen zijn we nog steeds dankbaar dat Pascal zijn gedachten in korte zinnen heeft opgeschreven. Het is een rijke erfenis.
Feike ter Velde
Wis- en natuurkunde waren zijn specifieke vakgebieden, maar later werd het veel meer de mens en zijn geloof. Hij werd een verdediger van het christelijk geloof. Als Rooms-katholiek kreeg hij grote invloed op het protestantisme, tot op vandaag.
In 1997 gaf uitgeverij Boom in Amsterdam een complete editie uit van de ‘Gedachten’ (vertaald uit het Frans: Pensées), een bundeling van al die losse papiertjes met aantekeningen en notities van Blaise Pascal. Na zijn dood werden deze notities bij zijn spullen gevonden. Een heel belangrijke notitie, misschien de belangrijkste is zijn nachtelijke ervaring waarin hij een ontmoeting met God heeft gehad. Of misschien wel een bijzondere aanraking van de Heilige Geest ontving. Als denker probeerde hij het christelijk geloof toegankelijk te maken voor de rationeel ingestelde medemens, die niet meer zag en hoorde dan het hier en nu. Immers, onze wetenschappelijke kennis is ontoereikend om de hele werkelijkheid te omvatten. Naast de taal van de ziel en het verstand moet ook de taal van de geest en het hart worden gesproken en verstaan.
Gemeente van Christus
Van jongs af aan was hij gefascineerd door natuurlijke fenomenen, had technisch inzicht en bouwde een rekenmachine voor zijn vader die bij de Belastingdienst werkte. Hiermee kon hij aftrekken en optellen. In allerlei takken van wetenschap heeft hij belangrijke bijdragen geleverd. De grote wetenschapper Isaac Newton (1643-1727), die de wet op de zwaartekracht uitvond, verklaart dat hij veel aan Pascal heeft gehad. De bekende hervormde predikant wijlen dr. W. Aalders, lector aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, was eveneens een bewonderaar van Pascal. Pascal was Rooms-katholiek, maar in zijn leven en getuigenis gaf Pascal er blijk van dat er ‘een grote geestelijke afstand is tussen de kerkordelijke gemeente en de Bijbelse Gemeente van Christus.’ (Uit: Theologie der verontrusting; W. Aalders; pag. 13)
Dr. Aalders verklaart dat zowel Rooms-katholieken als protestanten uit onwetendheid hun eigen kerk rechtlijnig en gemakkelijk vereenzelvigen met de Gemeente, zoals in de Schrift geopenbaard. In die kerken is de Gemeente verborgen aanwezig. ‘Zij is niet af te bakenen, niet te omlijnen, niet te organiseren, niet af te scheiden. Zij is een verborgen grootheid, maar een werkelijkheid! Bilderdijk sprak van: de smalle Gemeente,’ aldus dr. Aalders.
Dit is een heel belangrijk gegeven als we kijken naar Blaise Pascal. Veel protestanten en neo-protestanten zijn onmiddellijk geneigd alles wat Room-katholiek is of was af te serveren. Dat begon al met de beeldenstorm in de dagen van de Reformatie (16e eeuw) en gaat tot op vandaag door. We hebben de christenheid ingedeeld in kerkordelijke vakken naar eigen theologische snit, waarbij we het geheimenis van de Gemeente vaak uit het oog hebben verloren. Daardoor missen we ook veel van elkaar!
Maar laten we luisteren naar mannen als Pascal om net zo wijs te worden, als hij was: ‘Al de glans van wereldse macht en grootheid heeft geen betekenis voor hen, die zich met de naspeuringen des geestes bezighouden. De grootheid der mannen van geest is onzichtbaar voor koningen, voor rijken, voor legerhoofden, voor allen die groot zijn in het stoffelijke. Het zijn orden van verschillende aard.’
Wie zich met de Bijbelse dingen bezighoudt, doet dit geheel los van de wereld en haar eer en glorie, want dat is van een andere orde, zegt Pascal hier.
Godservaring
Soms maakt een gelovige dingen mee in de binnenkamer die zich moeilijk in woorden laten vangen. Zo had Pascal een diepe ervaring in zijn omgang en zijn wandel met God. Een geestelijke ervaring die hij in woorden en kreten tracht weer te geven. Het was tegen elven in de avond van 23 november 1654 en duurde tot ver na twaalven: ‘Vuur. God van Abraham, God van Isaäk, God van Jacob… niet van de filosofen en de geleerden. Zekerheid, zekerheid, besef, vreugde, vrede. God van Christus. Uw God zal mijn God zijn. Men vindt Hem alleen via de wegen die in het Evangelie worden geleerd. Vreugde, vreugde, tranen van vreugde. Ik heb me van Hem afgescheiden. Mijn God, zult U mij verlaten? Moge ik niet voor eeuwig van Hem gescheiden worden. Dit is het eeuwige leven: dat ze U de enige ware God kennen en Christus die Gij gezonden hebt. Jezus Christus…Jezus Christus….’
Hij wilde deze ervaring vasthouden, deze Godservaring en daarom naaide hij de volledige opgeschreven tekst in de voering van zijn jas. Pas na zijn dood werd ook dit geschrift gevonden.
Menselijke tegenstelling
In de mens zelf ziet Pascal een grote innerlijke tegenstelling. Een mens is een irreëel wezen. Hij is bijna rechter over alle dingen en toch een hulpeloze aardworm, drager van de waarheid en tegelijkertijd poel van onzekerheid en dwaling, hij is de glorie van het universum en tevens het uitschot daarvan. De mens is kroon van de schepping en tegelijkertijd een diep gevallen zondaar.
Pascal verzette zich tegen de macht en de leer van de Jezuïeten. Hij was een aanhanger van de Vlaamse theoloog Cornelis Jansen. Zijn overdenkingen, gebundeld in Pensées (Gedachten) zijn al heel lang bronnen van inspiratie voor christenen en niet-christenen over de gehele wereld. Er zullen er maar weinige zijn die zo vaak worden geciteerd als Blaise Pascal. Hij was een verdediger van het christelijk geloof.
Nog een paar citaten uit de denkwereld van Pascals Pensées, die genummerd te boek zijn gesteld na zijn dood:
Als de barmhartigheid van God zo groot is dat Hij ons, zelfs als Hij zich verbergt, nog heilzaam onderricht, wat een inzicht moeten wij dan niet verwachten wanneer Hij zich openbaart. (nr. 438)
Zo leert de hele kosmos de mens dat hij ofwel verdorven dan wel verlost is. Alles leert hem over zijn grootheid of over zijn ellende. Aan de heidenen ziet men hoe men van God verlaten is en aan de Joden hoe men door God beschermd wordt. (nr. 442)
Het is duidelijk dat een volk (de Joden, ftv) speciaal geschapen is om als getuige voor de Messias te dienen. Het bewaart boeken die het liefheeft en niet begrijpt. En dat alles is voorspeld; dat Gods raadsbesluiten hun zijn toevertrouwd, maar als een verzegeld boek. (nr. 495)
Er zijn maar twee soorten mensen: de rechtvaardigen die denken dat ze zondaars zijn en de zondaars die denken dat ze rechtvaardig zijn. (nr. 562)
Het is onmogelijk met goede redenen aan te nemen dat er geen wonderen zijn. (nr. 568)
Na zoveel eeuwen zijn we nog steeds dankbaar dat Pascal zijn gedachten in korte zinnen heeft opgeschreven. Het is een rijke erfenis.
Feike ter Velde
