Big Brother komt steeds dichterbij
Peter de Haan • 94 - 2018 • Uitgave: 2
Auto’s worden steeds slimmer en weten steeds meer. Dankzij allerlei vernuftige technologie kan de auto steeds meer zelf. Nieuwe auto’s zijn ‘connected’, ofwel continu verbonden met het web. Daardoor is het voor verzekeraars mogelijk om een autoverzekering aan te bieden die past bij je rijgedrag. Gemak en financieel voordeel brengen een samenleving waarin Big Brother alles controleert steeds dichterbij.
Het voorbeeld van de autoverzekering op basis van je rijgedrag komt van de ANWB, die in haar ledenblad Kampioen laat weten je auto te verbinden met de toekomst. “Blijk je een goede automobilist, dan betaal je minder premie, en omgekeerd,” vertelt Erik Coelingh in dit blad. Ondertussen zijn er al auto’s die automatisch de hulpdiensten waarschuwen bij een ongeluk. Vanaf 31 maart as. is zo’n systeem verplicht bij alle nieuwe auto’s. Het doel is om het verkeer veiliger te maken. Techniek dient de mens.
Robots aan de top
In de komende twintig jaar verandert de wereld even veel als in de afgelopen 300 jaar. Deze verwachting spreekt Jelle Brandt Corstius uit in de tv-serie Robo Sapiens. Het angstbeeld van hem is dat computers, robots de plek van de mens overnemen. In deze serie laat hij zijn dochter (nu anderhalf jaar oud) vanuit het jaar 2100 terugkijken naar deze tijd en gaat hij op onderzoek uit naar wat er allemaal al mogelijk is met robots. Vanuit haar gezichtspunt staan we nu aan de vooravond van een grote omslag naar een samenleving waarin robots heel gewoon zijn. Brandt Corstius: “Terugkijkend (op het maken van de serie) denk ik dat de verwachtingen van kunstmatige intelligentie op korte termijn te hoog zijn en op lange termijn te laag. Maar na het maken van deze serie accepteer ik dat kunstmatige intelligentie in de toekomst een heel belangrijke rol zal spelen. Dit is een interessante tijd.” 1
Apparaten hebben ons al veel werk uit handen genomen. In steeds meer beroepen worden computers gebruikt. Zelfs de vaatwasmachinemonteur die laatst bij ons langskwam heeft een laptop mee om meteen de administratie bij te houden. Je krijgt de factuur direct per mail toegestuurd. Maar ook in de zorg doet de robot zijn intrede, om te beginnen als ‘iemand’ om een gesprek mee te voeren tegen de eenzaamheid. Hij (of zij, dat is lastig te zeggen van een robot) wordt erg op prijs gesteld. Op diverse vliegvelden zijn al robots gesignaleerd als gastheer. Op Haneda Airport in Tokyo wijzen robots de reizigers al de weg en op Narita Airport, eveneens in Tokyo, helpt een robot buitenlanders met het omwisselen van geld. Het vliegveld van het Amerikaanse San Jose beschikt over drie robots die kunnen gidsen, dansen en muziek maken.
Robot in plaats van de mens
Schrijfster Hanna Bervoets hield vorig jaar een lezing op de Radboud Universiteit over liefde voelen voor robots. Veel sociale robots zijn zelflerend en hebben artificiële (kunstmatige) intelligentie, vertelt ze. “Ik denk dat we af moeten van termen als ‘echt’ of ‘natuurlijk’ als criteria om onze omgang met robots te beoordelen. Wanneer we denken over mens-robotrelaties hebbe we, denk ik, baat bij een nieuw begrippenkader.”
De robot moet volgens Bervoets niet gezien worden als imitatie van een mens. “Zien we de robot níet als substituut voor de mens, dan hoeven we onze genegenheid voor robots níet als substituut voor onze genegenheid voor mensen te zien. Dit perspectief biedt ruimte voor een meer waardevrije kijk op die genegenheid.” Ofwel, wanneer je de robot als iets zelfstandigs ziet, dan hoef je je niet schuldig te voelen wanneer je op een bepaalde manier betrokkenheid voelt voor die robot. “Het plezier dat een relatie met een robot oplevert is misschien een ander soort plezier dan het plezier dat een relatie met een mens oplevert. Zoals het plezier dat we aan porno beleven misschien een ander soort plezier is dan het plezier dat we aan fysieke intimiteit beleven.” Maar, voegt ze er dan aan toe, “het ene plezier is niet meer of minder waardevol dan het met de andere.”
Big brother
Robots worden in vele vormen gepresenteerd als mogelijkheid om ons leven makkelijker te maken. En gevoelens voor een robot zijn ons niet vreemd. Er zijn heel wat traantjes weggepinkt bij films over (buitenaardse) robots als ET en Wall-E. En hoeveel huishoudelijke apparaten geven we nu al een naam, zoals Pluto de stofzuiger en Marie de vaatwasser.
Maar Brandt Corstius schetst niet helemaal onterecht het schrikbeeld van robots die de plek van de mens innemen als beheerser van de aarde wanneer de toekomst in handen van de mens is. Door het zelflerende vermogen worden robots immers op den duur intelligenter dan mensen en kunnen daardoor efficiëntere besluiten nemen. Maar ten koste van wat en van wie? Dient de techniek dan nog de mens, of zijn mensen ondergeschikt aan de techniek?
De komende jaren zullen door techneuten en technocraten een hoop ethische beslissingen worden genomen. Wat zou een zelfrijdende auto moeten doen wanneer hij een botsing met een betonnen muur kan voorkomen (en de inzittenden blijven leven), maar een kinderwagen niet zou kunnen ontwijken (met het risico dat er een baby overlijdt)? Het is een veelgebruikt, maar ook realistisch voorbeeld.
Diezelfde auto is ook te volgen. Nu alleen nog door de verzekeraar, als je hier vanwege een lagere premie zelf toestemming voor geeft. Maar waarom zou dit niet door opsporingsdiensten gebruikt kunnen worden? Omwille van onze veiligheid is privacy net wat minder belangrijk, toch? In 1948 beschreef George Orwell de denkbeeldige wereld zoals die er in 1984 uit zou zien. In Orwells boek ‘1984’ zien we een waarschuwing voor totalitaire regimes, die volledige controle hebben over ieder individu. Orwell schreef dit boek vlak na de Tweede Wereldoorlog, in een tijd dat Stalin bovendien zo’n schrikbewind voerde in de Sovjet-Unie.
Openbaring 13
In deze tijd denken we bij dictatuur aan Noord-Korea. Maar als we niet oppassen, dan wordt de rest van de wereld ook langzaamaan klaargemaakt voor een tijd waarin een wereldheerser totale controle kan uitoefenen. Dat doet sterk aan Openbaring 13 denken. Voor wat betreft de handel gebeurt al heel veel digitaal. Ik betaal zelf ook bijna alleen nog maar met de pinpas of via de betaalapp van de bank. De ontwikkelingen rond kopen en verkopen gaan razendsnel. Zo is er in Zweden al een proef waarbij je een chip kunt laten implanteren voor je treinabonnement. In Amerika zijn er al bedrijven waar een chip in je hand gebruikt kan worden om deuren te openen en printopdrachten uit te laten voeren. De wereldhandel gaat ook grotendeels via de elektronische snelweg.
Als andere beslissingen dan ook nog eens worden genomen door robots die op basis van hun ‘eigen’ intelligentie achter de antichrist scharen, dan is het lastig te ontkomen aan de alom aanwezige blik van deze wereldleider. De techniek dient ‘het getal van een mens’ (Openbaring 13:16-18). En waarom zou je niet het advies volgen van de zorgrobot waar je zo aan gehecht bent en die overal een antwoord op heeft? Of de nieuwsrobot die doorgeeft dat deze nieuwe leider goede plannen heeft en wereldvrede binnen handbereik brengt. Denk bij een nieuwsrobot trouwens gewoon aan de berichten die je via zoekmachines en sociale media voorgeschoteld krijgt.
Geen reden voor angst
Als je leest dat de wereld wordt klaargemaakt voor de heerschappij van de antichrist, dan leidt dat bij sommigen tot angst. Het Bijbelboek Openbaring is duidelijk over dat deze tijd een donkere zal zijn, zeker voor wie in deze periode van verdrukking tot geloof komen.
We mogen elkaar nu troosten (1 Tessalonicenzen 4:18) met de wetenschap dat je hier als kind van God alleen de weeën van meemaken (1 Tessalonicenzen 5:3). Voor het echt zover is, zal de Gemeente worden opgenomen.
Deze troost mag ons niet laten berusten, want met ons zit het wel goed, wij kennen de Redder. Nee, we hebben de opdracht om ook anderen te wijzen op deze Redder. Niet omdat het geloof in de Here Jezus ons redt van de toekomstige grote verdrukking, maar omdat Hij ons heeft bevrijd van onze zonde. Door díe redding mogen we na de Opname of na ons heengaan voor Gods troon verschijnen. Zonder angst, maar wel vol ontzag. Wat een dag zal dat zijn.
Peter de Haan
1 https://www.vpro.nl/programmas/robo-sapiens/lees/artikelen/2017/mens-machine-en-moraal.html
2 Elsevier Juist (mei 2017)
3 Het blad bij NRC, ‘Hoe te houden van een robot’ (november 2017)
“Er komt een chip in alles. En als er geen chip in ons komt, dan toch in ieder geval aan ons. En dat is alleen maar handig. Wij ontwikkelen zogenoemde wearables, zoals een ring, een horloge of een oorbel, waardoor je verder niets meer bij je hoeft te hebben. Je kunt ermee betalen, je kunt er een ov-chipcard inzetten, je kunt er gezondheidsvariabelen door laten meten zoals je hartslag en je bloeddruk. Het maakt het leven simpeler kortom. Zo mag je tegenwoordig niet meer met cash betalen op festivals of andere evenementen, het is ook veiliger om niets bij je te hebben.”
Johan van Hall, chief innovation & technology officer en vicevoorzitter van de executive board van ABN AMRO in Actief, een uitgave van de Belangenvereniging Postactieven ABN AMRO.
Het voorbeeld van de autoverzekering op basis van je rijgedrag komt van de ANWB, die in haar ledenblad Kampioen laat weten je auto te verbinden met de toekomst. “Blijk je een goede automobilist, dan betaal je minder premie, en omgekeerd,” vertelt Erik Coelingh in dit blad. Ondertussen zijn er al auto’s die automatisch de hulpdiensten waarschuwen bij een ongeluk. Vanaf 31 maart as. is zo’n systeem verplicht bij alle nieuwe auto’s. Het doel is om het verkeer veiliger te maken. Techniek dient de mens.
Robots aan de top
In de komende twintig jaar verandert de wereld even veel als in de afgelopen 300 jaar. Deze verwachting spreekt Jelle Brandt Corstius uit in de tv-serie Robo Sapiens. Het angstbeeld van hem is dat computers, robots de plek van de mens overnemen. In deze serie laat hij zijn dochter (nu anderhalf jaar oud) vanuit het jaar 2100 terugkijken naar deze tijd en gaat hij op onderzoek uit naar wat er allemaal al mogelijk is met robots. Vanuit haar gezichtspunt staan we nu aan de vooravond van een grote omslag naar een samenleving waarin robots heel gewoon zijn. Brandt Corstius: “Terugkijkend (op het maken van de serie) denk ik dat de verwachtingen van kunstmatige intelligentie op korte termijn te hoog zijn en op lange termijn te laag. Maar na het maken van deze serie accepteer ik dat kunstmatige intelligentie in de toekomst een heel belangrijke rol zal spelen. Dit is een interessante tijd.” 1
Apparaten hebben ons al veel werk uit handen genomen. In steeds meer beroepen worden computers gebruikt. Zelfs de vaatwasmachinemonteur die laatst bij ons langskwam heeft een laptop mee om meteen de administratie bij te houden. Je krijgt de factuur direct per mail toegestuurd. Maar ook in de zorg doet de robot zijn intrede, om te beginnen als ‘iemand’ om een gesprek mee te voeren tegen de eenzaamheid. Hij (of zij, dat is lastig te zeggen van een robot) wordt erg op prijs gesteld. Op diverse vliegvelden zijn al robots gesignaleerd als gastheer. Op Haneda Airport in Tokyo wijzen robots de reizigers al de weg en op Narita Airport, eveneens in Tokyo, helpt een robot buitenlanders met het omwisselen van geld. Het vliegveld van het Amerikaanse San Jose beschikt over drie robots die kunnen gidsen, dansen en muziek maken.
Robot in plaats van de mens
Schrijfster Hanna Bervoets hield vorig jaar een lezing op de Radboud Universiteit over liefde voelen voor robots. Veel sociale robots zijn zelflerend en hebben artificiële (kunstmatige) intelligentie, vertelt ze. “Ik denk dat we af moeten van termen als ‘echt’ of ‘natuurlijk’ als criteria om onze omgang met robots te beoordelen. Wanneer we denken over mens-robotrelaties hebbe we, denk ik, baat bij een nieuw begrippenkader.”
De robot moet volgens Bervoets niet gezien worden als imitatie van een mens. “Zien we de robot níet als substituut voor de mens, dan hoeven we onze genegenheid voor robots níet als substituut voor onze genegenheid voor mensen te zien. Dit perspectief biedt ruimte voor een meer waardevrije kijk op die genegenheid.” Ofwel, wanneer je de robot als iets zelfstandigs ziet, dan hoef je je niet schuldig te voelen wanneer je op een bepaalde manier betrokkenheid voelt voor die robot. “Het plezier dat een relatie met een robot oplevert is misschien een ander soort plezier dan het plezier dat een relatie met een mens oplevert. Zoals het plezier dat we aan porno beleven misschien een ander soort plezier is dan het plezier dat we aan fysieke intimiteit beleven.” Maar, voegt ze er dan aan toe, “het ene plezier is niet meer of minder waardevol dan het met de andere.”
Big brother
Robots worden in vele vormen gepresenteerd als mogelijkheid om ons leven makkelijker te maken. En gevoelens voor een robot zijn ons niet vreemd. Er zijn heel wat traantjes weggepinkt bij films over (buitenaardse) robots als ET en Wall-E. En hoeveel huishoudelijke apparaten geven we nu al een naam, zoals Pluto de stofzuiger en Marie de vaatwasser.
Maar Brandt Corstius schetst niet helemaal onterecht het schrikbeeld van robots die de plek van de mens innemen als beheerser van de aarde wanneer de toekomst in handen van de mens is. Door het zelflerende vermogen worden robots immers op den duur intelligenter dan mensen en kunnen daardoor efficiëntere besluiten nemen. Maar ten koste van wat en van wie? Dient de techniek dan nog de mens, of zijn mensen ondergeschikt aan de techniek?
De komende jaren zullen door techneuten en technocraten een hoop ethische beslissingen worden genomen. Wat zou een zelfrijdende auto moeten doen wanneer hij een botsing met een betonnen muur kan voorkomen (en de inzittenden blijven leven), maar een kinderwagen niet zou kunnen ontwijken (met het risico dat er een baby overlijdt)? Het is een veelgebruikt, maar ook realistisch voorbeeld.
Diezelfde auto is ook te volgen. Nu alleen nog door de verzekeraar, als je hier vanwege een lagere premie zelf toestemming voor geeft. Maar waarom zou dit niet door opsporingsdiensten gebruikt kunnen worden? Omwille van onze veiligheid is privacy net wat minder belangrijk, toch? In 1948 beschreef George Orwell de denkbeeldige wereld zoals die er in 1984 uit zou zien. In Orwells boek ‘1984’ zien we een waarschuwing voor totalitaire regimes, die volledige controle hebben over ieder individu. Orwell schreef dit boek vlak na de Tweede Wereldoorlog, in een tijd dat Stalin bovendien zo’n schrikbewind voerde in de Sovjet-Unie.
Openbaring 13
In deze tijd denken we bij dictatuur aan Noord-Korea. Maar als we niet oppassen, dan wordt de rest van de wereld ook langzaamaan klaargemaakt voor een tijd waarin een wereldheerser totale controle kan uitoefenen. Dat doet sterk aan Openbaring 13 denken. Voor wat betreft de handel gebeurt al heel veel digitaal. Ik betaal zelf ook bijna alleen nog maar met de pinpas of via de betaalapp van de bank. De ontwikkelingen rond kopen en verkopen gaan razendsnel. Zo is er in Zweden al een proef waarbij je een chip kunt laten implanteren voor je treinabonnement. In Amerika zijn er al bedrijven waar een chip in je hand gebruikt kan worden om deuren te openen en printopdrachten uit te laten voeren. De wereldhandel gaat ook grotendeels via de elektronische snelweg.
Als andere beslissingen dan ook nog eens worden genomen door robots die op basis van hun ‘eigen’ intelligentie achter de antichrist scharen, dan is het lastig te ontkomen aan de alom aanwezige blik van deze wereldleider. De techniek dient ‘het getal van een mens’ (Openbaring 13:16-18). En waarom zou je niet het advies volgen van de zorgrobot waar je zo aan gehecht bent en die overal een antwoord op heeft? Of de nieuwsrobot die doorgeeft dat deze nieuwe leider goede plannen heeft en wereldvrede binnen handbereik brengt. Denk bij een nieuwsrobot trouwens gewoon aan de berichten die je via zoekmachines en sociale media voorgeschoteld krijgt.
Geen reden voor angst
Als je leest dat de wereld wordt klaargemaakt voor de heerschappij van de antichrist, dan leidt dat bij sommigen tot angst. Het Bijbelboek Openbaring is duidelijk over dat deze tijd een donkere zal zijn, zeker voor wie in deze periode van verdrukking tot geloof komen.
We mogen elkaar nu troosten (1 Tessalonicenzen 4:18) met de wetenschap dat je hier als kind van God alleen de weeën van meemaken (1 Tessalonicenzen 5:3). Voor het echt zover is, zal de Gemeente worden opgenomen.
Deze troost mag ons niet laten berusten, want met ons zit het wel goed, wij kennen de Redder. Nee, we hebben de opdracht om ook anderen te wijzen op deze Redder. Niet omdat het geloof in de Here Jezus ons redt van de toekomstige grote verdrukking, maar omdat Hij ons heeft bevrijd van onze zonde. Door díe redding mogen we na de Opname of na ons heengaan voor Gods troon verschijnen. Zonder angst, maar wel vol ontzag. Wat een dag zal dat zijn.
Peter de Haan
1 https://www.vpro.nl/programmas/robo-sapiens/lees/artikelen/2017/mens-machine-en-moraal.html
2 Elsevier Juist (mei 2017)
3 Het blad bij NRC, ‘Hoe te houden van een robot’ (november 2017)
“Er komt een chip in alles. En als er geen chip in ons komt, dan toch in ieder geval aan ons. En dat is alleen maar handig. Wij ontwikkelen zogenoemde wearables, zoals een ring, een horloge of een oorbel, waardoor je verder niets meer bij je hoeft te hebben. Je kunt ermee betalen, je kunt er een ov-chipcard inzetten, je kunt er gezondheidsvariabelen door laten meten zoals je hartslag en je bloeddruk. Het maakt het leven simpeler kortom. Zo mag je tegenwoordig niet meer met cash betalen op festivals of andere evenementen, het is ook veiliger om niets bij je te hebben.”
Johan van Hall, chief innovation & technology officer en vicevoorzitter van de executive board van ABN AMRO in Actief, een uitgave van de Belangenvereniging Postactieven ABN AMRO.
