Belijdenisgeschriften
Joop Schotanus • 77 - 2001/02 • Uitgave: 21
Er zal waarschijnlijk nooit een tijd geweest zijn waar zoveel geschreven en gepraat is over de betekenis van kerkelijke belijdenisgeschriften, als in onze tijd. De afgelopen eeuwen was het voor velen haast een vanzelfsprekendheid om in de belijdenisgeschriften het naspreken van de Bijbel te zien. In de prediking kwam dat bij voortduring naar voren en gezegend de dominee, die elk jaar opnieuw ook weer nieuwe woorden kon vinden om telkens hetzelfde te zeggen. Belijden betekent toch in wezen 'hetzelfde zeggen'.
DE DEUR OP SLOT HOUDEN
Aan het einde van de 20ste eeuw volgde ik nog de HBO-opleiding theologie aan de Christelijke Hogeschool in Ede. Ik moet toegeven dat ik daar een beetje een buitenbeentje was. Maar het was heel leerzaam en bovendien nog leuk ook. In de klas als wel in de wandelgangen hebben we ons aan elkaar geslepen. Graag wil ik een bijzonder voorval in de klas aan u doorgeven, dat alles met ons onderwerp te maken heeft. Professor Noordergraaf laat aan het begin van de les weten dat hij graag met ons een nieuwe geloofsbelijdenis wil opstellen. 'Laten we de deur op slot doen en die niet eerder weer open doen dan wanneer we gezamenlijk en eenstemmig een nieuwe belijdenis opgesteld hebben'.
Van verschillende kanten kwamen er suggesties. Eerst maar eens wat onderwerpen aandragen. Onderwerpen als: geloven, de waarheid, de kerk, de Schrift, Israël, de eerste en de tweede komst van Christus enz, enz. Ik meende in mijn naïviteit dat we klaar zouden zijn als we dan heel gewoon bij elk onderwerp één of een paar Schriftgedeelten zouden plaatsen. Met 1 Johannes 1 heb je dan alles wat te maken heeft met de zekerheid van het geloof en de wandel van de gelovige toch al heel kernachtig samengevat. Dat zegt toch alles over het met God in het reine komen en met Hem in het licht te wandelen. Voor de leer over de Gemeente als lichaam van Christus zouden de eerste hoofdstukken van Efeze kunnen dienen. Maar hiermee bleek de zaak nog lang niet afgedaan te zijn. Ondertussen begrijpt u het al. We kwamen er in één lesuur beslist niet uit. De deur is niet op slot gebleven. Gelukkig mochten we er aan het eind van de les weer uit. We waren maar een paar hele kleine stapjes verder gekomen in ons denken, maar beslist niet bij een nieuwe belijdenis.
DE PAPIEREN VAN DE KERK
Ondertussen lezen we in de discussie over een nieuwe belijdenis, dat deze pas tot stand kan komen als er een hoog theologisch-geschoolde genie zich aanbiedt, die alle oude elementen in standhoudt en een paar nieuwe toevoegt. Het betekent dat je iemand moet vinden die kan verduidelijken wat de door de Geest geïnspireerde Paulus, Petrus en Johannes e.a. ons hebben nagelaten. Iemand die vooral tot in de kleinste details kan weten wat de Here God ons soms slechts globaal heeft medegedeeld. Bij het avondmaal heb je niet genoeg aan een paar verzen uit 1Kor. 11. Bij de doop heb je niet genoeg aan Romeinen 6. Bij het doen van belijdenis heb je niet genoeg aan 1 Johannes 1 en zo zou ik nog wel even door kunnen gaan. Voor het zuiver onderscheiden en het zuiver houden van al deze zaken steunt men in eerste instantie op de Drie Formulieren en voor bijzondere gelegenheden zijn er nog enkele liturgische formulieren. Zo meende de kerk zichzelf 'goede' papieren te hebben toegemeten. Men beschouwt dit alles ook als onmisbaar voor het onderscheiden van de ware en de valse kerk. Langs deze weg wordt er ook gewerkt aan de ware eenheid.
DE MISLUKKING
De poging om op bovenomschreven manier de ware van de valse kerk te onderscheiden heeft geen echte eenheid maar veeleer verdeeldheid geschapen. De criteria die hierbij aangelegd werden (worden) schijnen voor de hand te liggen. Toch blijken de pogingen op deze basis telkens weer tot mislukking te leiden. De reden is dat er uiterlijke maatstaven worden toegepast. De zuiverheid van het dogma en de omschrijving daarvan staat voorop en daarbij hoort dan bijgevolg een bepaalde moraal. Bovendien zijn de kerk-ordelijke zaken mede van doorslaggevende betekenis voor de eenheid van een landelijk kerkverband. Denk maar aan de gezangenkwestie, de bevoegdheid om een zegenbede uit te spreken en nog heel veel andere zaken. Het eindresultaat, vastgelegd in formulieren en geschriften, beschouwt men dan als basis van de ene ware kerk. De reden van de mislukking is natuurlijk dat geen enkel organisatorisch kerkverband zichzelf ooit op grond van deze uiterlijke criteria mag beschouwen als de ware kerk.
EEN GEVOEL VAN ONBEHAGEN
Van een zeer betrokken Zoek-lichtlezer kreeg ik een handreiking met enkele gegevens om begrip te hebben voor de weerstand tegen een papieren confessionalisering. Zeer bijbelgetrouwe voormannen in de kerkgeschiedenis zijn door de Here God op wonderlijke manier gebruikt, terwijl ze zich verre hielden van de manier waarop omgegaan werd met de belijdenisgeschriften. Zinzendorf had grote moeite met de strijd om de handhaving van deze geschriften, waarbij waarachtig gelovigen 'buiten het erf van de waarheid werden geplaatst'. Voor hem betekende het juist dat hiermee het onderscheiden van het lichaam teloor ging. Ds. Jan de liefde, de stichter van 'Het Heil des Volks', verzette zich vooral tegen het invoegen van de kerkelijke formulieren in de Bijbel. Hij omschrijft dat op de volgende manier: "Neemt een pennemes en snijdt de Catechismus van achter uw Bijbel weg en legt dan enkele Woord Gods in uw midden en heft dan uw hand naar de hemel en roept: Dit is het leerboek en geen ander voor ons en onze kinderen!"
Vele waarachtig gelovigen zullen ook dit gevoel van onbehagen kennen over de voortdurende discussie aangaande de belijdenisgeschriften. Mijn persoonlijke instelling heeft hier ook veel mee te maken. Ooit maakte ik mee dat iemand mij de Bijbel uit de hand nam om een weerlegging te vinden en mij de Bijbel teruggaf met de woorden: 'Deze Bijbel is niet compleet". Wat bedoeld werd is u ondertussen misschien wel duidelijk. Hij bevatte niet de drie formulieren.
EEN PERSOONLIJKE ERVARING
Voor mijn eerste aanstelling als Ulo-leraar had ik nog enige ruimte voor een tijdelijke baan. Via een kweekschoolklasgenoot vernam ik dat men aan een Gereformeerde School verlegen zat voor de overbrugging van één maand. In deze situatie werd ik aangenomen, terwijl het hoofd van de school wist dat ik niet zou kunnen voldoen aan de 'ondertekening van de drie formulieren van enigheid'. In overleg met het bestuur heeft hij mij op persoonlijke titel aangenomen.
Toen de maand voorbij was liet hij me weten dat het bestuur wel had verwacht dat hij mij de mogelijkheid ter ondertekening zou hebben aangereikt.
Het was erg verstandig van hem om me dat niet van tevoren gevraagd te hebben, want toen ik weigerde kon de klok toch niet terug gezet worden. Dit is bijna 50 jaar geleden en ik denk er nog zo over. Uit latere reacties bleek dat de bijbellessen bijzonder waren 'gewaardeerd'. Misschien is het beter om te zeggen: 'gezegend'.
BELIJDENISSEN GECONCENTREERD
Voor onze lichamelijke gezondheid proberen we de goede bestanddelen van ons voedsel in de juiste verhoudingen tot ons te nemen. Soms gebruikt men om de een of andere reden aanvulling in tabletvorm. De bijsluiter geeft aan dat het tablet werkzame bestanddelen bevat, maar ook bijwerkingen. We mogen overtuigd zijn dat het heel belangrijk is om de noodzakelijke ingrediënten binnen te krijgen via verse groenten en fruit. Dan
hebben we alles in de juiste natuurlijke verhouding. Met deze illustratie probeer ik duidelijk te maken dat voor onze geestelijke gezondheid het toch wel de voorkeur verdient om zich eerst en vooral met het Woord te voeden op een rechtstreekse manier. De bijwerkingen van een andere benadering hebben heel wat meer verdeeldheid dan eenheid gebracht. Het beleven van de wezenlijke innerlijke eenheid laat heel wat pluriformiteit toe in uiterlijke zaken en maakt de echte verbondenheid van het Lichaam van Christus meer zichtbaar.
Joop Schotanus
DE DEUR OP SLOT HOUDEN
Aan het einde van de 20ste eeuw volgde ik nog de HBO-opleiding theologie aan de Christelijke Hogeschool in Ede. Ik moet toegeven dat ik daar een beetje een buitenbeentje was. Maar het was heel leerzaam en bovendien nog leuk ook. In de klas als wel in de wandelgangen hebben we ons aan elkaar geslepen. Graag wil ik een bijzonder voorval in de klas aan u doorgeven, dat alles met ons onderwerp te maken heeft. Professor Noordergraaf laat aan het begin van de les weten dat hij graag met ons een nieuwe geloofsbelijdenis wil opstellen. 'Laten we de deur op slot doen en die niet eerder weer open doen dan wanneer we gezamenlijk en eenstemmig een nieuwe belijdenis opgesteld hebben'.
Van verschillende kanten kwamen er suggesties. Eerst maar eens wat onderwerpen aandragen. Onderwerpen als: geloven, de waarheid, de kerk, de Schrift, Israël, de eerste en de tweede komst van Christus enz, enz. Ik meende in mijn naïviteit dat we klaar zouden zijn als we dan heel gewoon bij elk onderwerp één of een paar Schriftgedeelten zouden plaatsen. Met 1 Johannes 1 heb je dan alles wat te maken heeft met de zekerheid van het geloof en de wandel van de gelovige toch al heel kernachtig samengevat. Dat zegt toch alles over het met God in het reine komen en met Hem in het licht te wandelen. Voor de leer over de Gemeente als lichaam van Christus zouden de eerste hoofdstukken van Efeze kunnen dienen. Maar hiermee bleek de zaak nog lang niet afgedaan te zijn. Ondertussen begrijpt u het al. We kwamen er in één lesuur beslist niet uit. De deur is niet op slot gebleven. Gelukkig mochten we er aan het eind van de les weer uit. We waren maar een paar hele kleine stapjes verder gekomen in ons denken, maar beslist niet bij een nieuwe belijdenis.
DE PAPIEREN VAN DE KERK
Ondertussen lezen we in de discussie over een nieuwe belijdenis, dat deze pas tot stand kan komen als er een hoog theologisch-geschoolde genie zich aanbiedt, die alle oude elementen in standhoudt en een paar nieuwe toevoegt. Het betekent dat je iemand moet vinden die kan verduidelijken wat de door de Geest geïnspireerde Paulus, Petrus en Johannes e.a. ons hebben nagelaten. Iemand die vooral tot in de kleinste details kan weten wat de Here God ons soms slechts globaal heeft medegedeeld. Bij het avondmaal heb je niet genoeg aan een paar verzen uit 1Kor. 11. Bij de doop heb je niet genoeg aan Romeinen 6. Bij het doen van belijdenis heb je niet genoeg aan 1 Johannes 1 en zo zou ik nog wel even door kunnen gaan. Voor het zuiver onderscheiden en het zuiver houden van al deze zaken steunt men in eerste instantie op de Drie Formulieren en voor bijzondere gelegenheden zijn er nog enkele liturgische formulieren. Zo meende de kerk zichzelf 'goede' papieren te hebben toegemeten. Men beschouwt dit alles ook als onmisbaar voor het onderscheiden van de ware en de valse kerk. Langs deze weg wordt er ook gewerkt aan de ware eenheid.
DE MISLUKKING
De poging om op bovenomschreven manier de ware van de valse kerk te onderscheiden heeft geen echte eenheid maar veeleer verdeeldheid geschapen. De criteria die hierbij aangelegd werden (worden) schijnen voor de hand te liggen. Toch blijken de pogingen op deze basis telkens weer tot mislukking te leiden. De reden is dat er uiterlijke maatstaven worden toegepast. De zuiverheid van het dogma en de omschrijving daarvan staat voorop en daarbij hoort dan bijgevolg een bepaalde moraal. Bovendien zijn de kerk-ordelijke zaken mede van doorslaggevende betekenis voor de eenheid van een landelijk kerkverband. Denk maar aan de gezangenkwestie, de bevoegdheid om een zegenbede uit te spreken en nog heel veel andere zaken. Het eindresultaat, vastgelegd in formulieren en geschriften, beschouwt men dan als basis van de ene ware kerk. De reden van de mislukking is natuurlijk dat geen enkel organisatorisch kerkverband zichzelf ooit op grond van deze uiterlijke criteria mag beschouwen als de ware kerk.
EEN GEVOEL VAN ONBEHAGEN
Van een zeer betrokken Zoek-lichtlezer kreeg ik een handreiking met enkele gegevens om begrip te hebben voor de weerstand tegen een papieren confessionalisering. Zeer bijbelgetrouwe voormannen in de kerkgeschiedenis zijn door de Here God op wonderlijke manier gebruikt, terwijl ze zich verre hielden van de manier waarop omgegaan werd met de belijdenisgeschriften. Zinzendorf had grote moeite met de strijd om de handhaving van deze geschriften, waarbij waarachtig gelovigen 'buiten het erf van de waarheid werden geplaatst'. Voor hem betekende het juist dat hiermee het onderscheiden van het lichaam teloor ging. Ds. Jan de liefde, de stichter van 'Het Heil des Volks', verzette zich vooral tegen het invoegen van de kerkelijke formulieren in de Bijbel. Hij omschrijft dat op de volgende manier: "Neemt een pennemes en snijdt de Catechismus van achter uw Bijbel weg en legt dan enkele Woord Gods in uw midden en heft dan uw hand naar de hemel en roept: Dit is het leerboek en geen ander voor ons en onze kinderen!"
Vele waarachtig gelovigen zullen ook dit gevoel van onbehagen kennen over de voortdurende discussie aangaande de belijdenisgeschriften. Mijn persoonlijke instelling heeft hier ook veel mee te maken. Ooit maakte ik mee dat iemand mij de Bijbel uit de hand nam om een weerlegging te vinden en mij de Bijbel teruggaf met de woorden: 'Deze Bijbel is niet compleet". Wat bedoeld werd is u ondertussen misschien wel duidelijk. Hij bevatte niet de drie formulieren.
EEN PERSOONLIJKE ERVARING
Voor mijn eerste aanstelling als Ulo-leraar had ik nog enige ruimte voor een tijdelijke baan. Via een kweekschoolklasgenoot vernam ik dat men aan een Gereformeerde School verlegen zat voor de overbrugging van één maand. In deze situatie werd ik aangenomen, terwijl het hoofd van de school wist dat ik niet zou kunnen voldoen aan de 'ondertekening van de drie formulieren van enigheid'. In overleg met het bestuur heeft hij mij op persoonlijke titel aangenomen.
Toen de maand voorbij was liet hij me weten dat het bestuur wel had verwacht dat hij mij de mogelijkheid ter ondertekening zou hebben aangereikt.
Het was erg verstandig van hem om me dat niet van tevoren gevraagd te hebben, want toen ik weigerde kon de klok toch niet terug gezet worden. Dit is bijna 50 jaar geleden en ik denk er nog zo over. Uit latere reacties bleek dat de bijbellessen bijzonder waren 'gewaardeerd'. Misschien is het beter om te zeggen: 'gezegend'.
BELIJDENISSEN GECONCENTREERD
Voor onze lichamelijke gezondheid proberen we de goede bestanddelen van ons voedsel in de juiste verhoudingen tot ons te nemen. Soms gebruikt men om de een of andere reden aanvulling in tabletvorm. De bijsluiter geeft aan dat het tablet werkzame bestanddelen bevat, maar ook bijwerkingen. We mogen overtuigd zijn dat het heel belangrijk is om de noodzakelijke ingrediënten binnen te krijgen via verse groenten en fruit. Dan
hebben we alles in de juiste natuurlijke verhouding. Met deze illustratie probeer ik duidelijk te maken dat voor onze geestelijke gezondheid het toch wel de voorkeur verdient om zich eerst en vooral met het Woord te voeden op een rechtstreekse manier. De bijwerkingen van een andere benadering hebben heel wat meer verdeeldheid dan eenheid gebracht. Het beleven van de wezenlijke innerlijke eenheid laat heel wat pluriformiteit toe in uiterlijke zaken en maakt de echte verbondenheid van het Lichaam van Christus meer zichtbaar.
Joop Schotanus
