Alleen is maar alleen
Martin Penning • 97 - 2021 • Uitgave: 2
Geen familiebezoekjes, geen gezinsuitjes, geen werk of school, geen kerkdiensten of andere gemeentelijke activiteiten. Hoewel er nog weinig te zeggen is over het effect van de coronacrisis en de daarbij behorende lockdown, maken onderzoekers en hulpverleners zich wel zorgen.
Doordat mensen meer thuis zitten voelen ze zich niet meer verbonden. Dit gaat gepaard met emotionele instabiliteit wat zich kan uiten in negatieve gevoelens van leegte, verdriet, angst, zinloosheid en lichamelijke klachten. De Nederlandse psychiater J.H. van den Berg (1914 - 2012) heeft twee verbluffende uitspraken gedaan over dit thema: “Eenzaamheid is de kern van de psychiatrie” en “Als eenzaamheid niet bestond, konden we redelijkerwijs aannemen dat psychiatrische aandoeningen ook niet zouden voorkomen.”
Eenzaamheid of alleen zijn
Er is een verschil tussen eenzaamheid en alleen zijn. Je kunt voor een bepaalde periode, al dan niet uit eigen keuze, alleen zijn zonder eenzaam te zijn. Maar het kan ook zijn dat, ondanks het sociale netwerk, jij je toch eenzaam, vervreemd, geïsoleerd en niet begrepen voelt. De onderlinge communicatie is verbroken en het brengt mensen in een negatieve spiraal. Er kunnen allerlei verschillende redenen aan ten grondslag liggen; alleen overblijven na een overlijden, verhuizing en geen contact hebben in de nieuwe woonomgeving, een huwelijk waar ieder zijn eigen weg gaat, een echtscheiding, een lichamelijk of psychisch probleem, werkloosheid of onbeleden zonden.
Eenzaamheid is door de individualisering in onze samenleving de laatste decennia een punt van zorg geworden. Dit vraagt in deze tijd alleen maar meer aandacht. De huidige situatie kan bovenstaande gevoelens versterken.
Vorige maand sprak ik een verpleegkundige die al een aantal jaren op de spoedeisende hulp werkt. Hij vertelde dat er tijdens deze kerstdagen aanzienlijk meer ouderen waren binnengebracht die thuis gevonden waren met veel te veel alcohol op. Hij gaf aan dat dit te wijten was aan de vereenzaming van de ouderen in onze samenleving. Zij proberen hun eenzaamheid weg te drinken met alle gevolgen van dien.
Jezus en eenzaamheid
Begrijpt Christus onze eenzaamheid? De Heere Jezus leefde voor Zijn menswording in volmaakte heerlijkheid met de Vader. Hij heeft Zich vernederd, is mens geworden en heeft de afwezigheid van de Vader ervaren. Hoewel Hij nog wel kon genieten van de geestelijke band met de Vader door de Heilige Geest, was Hij niet meer in de nabijheid van de Vader en bewoog Hij Zich niet meer in de glorie van de Vader, zoals Hij dat van eeuwigheid af gewend was te doen (Johannes 17:5). Hij had te maken met het volharden in deze wereld die onder het beslag van de boze ligt (1 Johannes 5:19). Bedenk eens dat je ver weg bent van diegene die je het meest liefhebt. Je bent op een eenzame plek waar je je niet thuis voelt. Het enige contact is per telefoon en hoewel het fijn is om elkaar even te spreken is het niet hetzelfde als samen zijn. Het is maar een voorbeeld, maar het maakt bovenstaand punt wel duidelijk. De Heere Jezus heeft ‘heimwee’ ervaren door niet in de nabijheid van Zijn Vader te zijn.
Stel je voor hoe het voor Hem was in deze wereld. Hoewel de Heere Jezus in het vlees is gekomen, was Hij zonder zonde. We kunnen denken dat dit juist een prettige bijkomstigheid was, maar dat is de vraag. Waarschijnlijk was het een kwelling. Lot ervoer een dagelijkse kwelling toen hij in Sodom leefde, omdat hij ‘dag in dag uit zijn rechtvaardige ziel heeft gekweld bij het zien en horen van hun wetteloze daden’ (2 Petrus 2:8). Hoeveel erger was het voor de volmaakte Zoon van God om constant omgeven te zijn door zondaren en demonische krachten en bijna of geheel niet in staat te zijn om aan hun verontreinigende aanwezigheid te ontsnappen.
Een vreemde eend
Denk je eens in hoe de kindertijd van de Heere Jezus geweest moet zijn. Hij was mens en wilde ook graag vriendjes hebben. Maar het ontbrak Hem aan een zondige natuur die ieder ander kind wel had. Hij had een heilige natuur die vreemd was voor alle mensen om Hem heen. Ten opzichte van Zijn vrienden is Hij een vreemde eend in de bijt geweest. Tijdens een spel was Hij altijd eerlijk. Gingen ze kattenkwaad in de buurt uithalen, dan deed Hij niet mee. Hij was in huis, op straat en in de synagoge altijd gehoorzaam. Het was een eenzaam bestaan, want een heilige levenswandel doet zondaars wegvluchten. De Heere Jezus werd niet begrepen, veracht en verworpen, zelfs door Zijn eigen familie.
Dit alles was slechts een voorbode van dat wat komen zou. Er was een extreem moment van eenzaamheid, zo donker en diep. Alleen de Heere Jezus heeft deze ervaren. Dit gebeurde aan het kruis, toen Hij tot zonde werd gemaakt. In dit ondoorgrondelijke, verschrikkelijke, onbegrijpelijke eenzame moment, voelde Hij Zich zelfs verlaten van Zijn Vader. Zijn leven stond in het teken van Zijn zondeloosheid, maar aan het kruis stond Zijn leven in het teken van de zonde die Hij in gehoorzaamheid en vrijwillig droeg.
Heeft de Heere Jezus eenzaamheid gekend? Jazeker, Zijn leven werd vanaf Zijn jongste jaren tot aan Zijn sterven getekend door eenzaamheid. De momenten in Gethsémané en Golgotha waren uniek en verschrikkelijk eenzaam. Niemand heeft ooit de diepte van eenzaamheid ervaren en begrepen zoals de Heere Jezus. Hij zal jouw eenzaamheid begrijpen, omdat Hij die Zelf gekend heeft. Hij kent niet alleen je eenzaamheid, maar heeft die ook vernietigd. Hij droeg de zonde die ons vervreemdde van God en stierf in jouw plaats. Je bent geen vreemde meer, maar je bent een medeburger met alle heiligen en een lid van het gezin van God. Voor een kind van God is er de gemeenschap met God en met alle medegelovigen tot in eeuwigheid en dat verdrijft de eenzaamheid.
Twee waarheden die helpen
Bovenstaande conclusie kan misschien wat kort door de bocht zijn. Maar het is een uitdaging om juist Gods Woord te laten spreken rondom dit thema. De eerste leugen die ik daarom zou willen elimineren is dat we denken alleen te zijn. Door verschillende omstandigheden kunnen mensen met het gevoel leven dat ze alleen op de wereld zijn en voelen zich geïsoleerd en onbegrepen. Maar het probleem is dat we dan te veel op ons gevoel leven en te veel kijken naar onze omstandigheden in plaats van te vertrouwen op dat wat de Schrift ons zegt.
Als we gaan zoeken naar de waarheid, gaan we zien dat God ons genadig is; een kerk met medebroeders en -zusters en de inwoning van de Heilige Geest. Dit zijn wapens in de strijd tegen eenzaamheid. We hebben de mogelijkheid om ons te wenden tot onze vrienden, onze broeders en zusters in het lichaam van Christus, onze oudsten, het pastoraal team. Zij beschermen ons voor het gevaar van isolement. Als we actief betrokken zijn in onze gemeente, regelmatig aanwezig zijn, trouw onze taken doen en anderen inspraak laten hebben in ons leven, zal dit eenzaamheid voorkomen.
De tweede leugen die ik wil weerleggen is dat God niet voldoende is in ons leven. Gods beloften maken juist duidelijk dat het kennen van Hem genoeg is en door deze wetenschap hoeven wij nooit eenzaam te zijn. Iedere Persoon van de Drie-eenheid is uitdrukkelijk beloofd aan de gelovigen en werkzaam in de gelovigen. Het is God de Vader Die zegt: ’Wees sterk en moedig, wees niet bevreesd en schrik niet voor hen terug, want het is de Heere, uw God, Die met u meegaat. Hij zal u niet loslaten en u niet verlaten’ (Deuteronomium 31:6). De Heere Jezus Zelf heeft beloofd: ’En zie, Ik ben met u al de dagen, tot de voleinding van de wereld’ (Mattheüs 28:20). De Heere Jezus belooft de twaalf discipelen dat de Heilige Geest zal komen: ’Maar u kent Hem, want Hij blijft bij u en zal in u zijn’ (Johannes 14:17). Er is geen grotere bron van vervulling en blijdschap dan de aanwezigheid en gemeenschap van God. Voor een christen zijn de beloften van Gods Woord een bron van vreugde. Wanneer we gewillig vertrouwen en trouw staan op deze beloften, zullen we de vrijheid ervan kennen, vrede ervaren en ons verblijden in Hem. Dit houdt ons af van eenzaamheid.
Wat te doen?
We hebben gezien dat eenzaamheid niet hetzelfde is als alleen zijn. Eenzaamheid wordt ervaren en is een subjectieve beleving. Het kan zijn dat mensen wel zien dat iemand veel alleen is, maar zij weten niet wat de ander daarbij voelt. Daarom is het allereerst goed dat diegene die veel alleen is ook aan anderen gaat vertellen dat hij zich eenzaam voelt.
De mensen die in contact komen met mensen die zich eenzaam voelen moeten oppassen de situatie te bagatelliseren: “Uw kinderen komen toch regelmatig”, of “‘s zondags kunt u toch naar de samenkomsten”, enz. Deze goedbedoelde opmerkingen kunnen ervaren worden als afwijzing waardoor mensen zich niet begrepen voelen.
Het is goed om mensen te stimuleren om deel te nemen aan gemeentelijke activiteiten. Let wel op dat het een grote stap kan zijn om alleen ergens naar toe te gaan. Wanneer we eenzame mensen ergens in willen betrekken, zullen we ze mee moeten nemen, zodat ze weer in contact komen met anderen.
Als laatste zou ik willen zeggen dat het belangrijkste wat we kunnen doen is, eenzame mensen opnieuw leren zich te hechten aan God de Vader en God de Zoon door het werk van de Heilige Geest. Dit betekent dat je hen stimuleert om Gods Woord te openen of samen Gods Woord te gaan lezen en overdenken. Ook kan gezamenlijk gebed mensen weer terug brengen bij de Bron van het leven. Zo helpen we hen de leugens te weerleggen en te steunen op de beloften die ons in het Woord gegeven zijn. Namelijk dat we onze vervulling vinden in Hem en dat we in relatie met Hem mogen leven: ’Dag aan dag overlaadt Hij ons, Die God is onze zaligheid’ (Psalm 68:20).
Martin Penning
Doordat mensen meer thuis zitten voelen ze zich niet meer verbonden. Dit gaat gepaard met emotionele instabiliteit wat zich kan uiten in negatieve gevoelens van leegte, verdriet, angst, zinloosheid en lichamelijke klachten. De Nederlandse psychiater J.H. van den Berg (1914 - 2012) heeft twee verbluffende uitspraken gedaan over dit thema: “Eenzaamheid is de kern van de psychiatrie” en “Als eenzaamheid niet bestond, konden we redelijkerwijs aannemen dat psychiatrische aandoeningen ook niet zouden voorkomen.”
Eenzaamheid of alleen zijn
Er is een verschil tussen eenzaamheid en alleen zijn. Je kunt voor een bepaalde periode, al dan niet uit eigen keuze, alleen zijn zonder eenzaam te zijn. Maar het kan ook zijn dat, ondanks het sociale netwerk, jij je toch eenzaam, vervreemd, geïsoleerd en niet begrepen voelt. De onderlinge communicatie is verbroken en het brengt mensen in een negatieve spiraal. Er kunnen allerlei verschillende redenen aan ten grondslag liggen; alleen overblijven na een overlijden, verhuizing en geen contact hebben in de nieuwe woonomgeving, een huwelijk waar ieder zijn eigen weg gaat, een echtscheiding, een lichamelijk of psychisch probleem, werkloosheid of onbeleden zonden.
Eenzaamheid is door de individualisering in onze samenleving de laatste decennia een punt van zorg geworden. Dit vraagt in deze tijd alleen maar meer aandacht. De huidige situatie kan bovenstaande gevoelens versterken.
Vorige maand sprak ik een verpleegkundige die al een aantal jaren op de spoedeisende hulp werkt. Hij vertelde dat er tijdens deze kerstdagen aanzienlijk meer ouderen waren binnengebracht die thuis gevonden waren met veel te veel alcohol op. Hij gaf aan dat dit te wijten was aan de vereenzaming van de ouderen in onze samenleving. Zij proberen hun eenzaamheid weg te drinken met alle gevolgen van dien.
Jezus en eenzaamheid
Begrijpt Christus onze eenzaamheid? De Heere Jezus leefde voor Zijn menswording in volmaakte heerlijkheid met de Vader. Hij heeft Zich vernederd, is mens geworden en heeft de afwezigheid van de Vader ervaren. Hoewel Hij nog wel kon genieten van de geestelijke band met de Vader door de Heilige Geest, was Hij niet meer in de nabijheid van de Vader en bewoog Hij Zich niet meer in de glorie van de Vader, zoals Hij dat van eeuwigheid af gewend was te doen (Johannes 17:5). Hij had te maken met het volharden in deze wereld die onder het beslag van de boze ligt (1 Johannes 5:19). Bedenk eens dat je ver weg bent van diegene die je het meest liefhebt. Je bent op een eenzame plek waar je je niet thuis voelt. Het enige contact is per telefoon en hoewel het fijn is om elkaar even te spreken is het niet hetzelfde als samen zijn. Het is maar een voorbeeld, maar het maakt bovenstaand punt wel duidelijk. De Heere Jezus heeft ‘heimwee’ ervaren door niet in de nabijheid van Zijn Vader te zijn.
Stel je voor hoe het voor Hem was in deze wereld. Hoewel de Heere Jezus in het vlees is gekomen, was Hij zonder zonde. We kunnen denken dat dit juist een prettige bijkomstigheid was, maar dat is de vraag. Waarschijnlijk was het een kwelling. Lot ervoer een dagelijkse kwelling toen hij in Sodom leefde, omdat hij ‘dag in dag uit zijn rechtvaardige ziel heeft gekweld bij het zien en horen van hun wetteloze daden’ (2 Petrus 2:8). Hoeveel erger was het voor de volmaakte Zoon van God om constant omgeven te zijn door zondaren en demonische krachten en bijna of geheel niet in staat te zijn om aan hun verontreinigende aanwezigheid te ontsnappen.
Een vreemde eend
Denk je eens in hoe de kindertijd van de Heere Jezus geweest moet zijn. Hij was mens en wilde ook graag vriendjes hebben. Maar het ontbrak Hem aan een zondige natuur die ieder ander kind wel had. Hij had een heilige natuur die vreemd was voor alle mensen om Hem heen. Ten opzichte van Zijn vrienden is Hij een vreemde eend in de bijt geweest. Tijdens een spel was Hij altijd eerlijk. Gingen ze kattenkwaad in de buurt uithalen, dan deed Hij niet mee. Hij was in huis, op straat en in de synagoge altijd gehoorzaam. Het was een eenzaam bestaan, want een heilige levenswandel doet zondaars wegvluchten. De Heere Jezus werd niet begrepen, veracht en verworpen, zelfs door Zijn eigen familie.
Dit alles was slechts een voorbode van dat wat komen zou. Er was een extreem moment van eenzaamheid, zo donker en diep. Alleen de Heere Jezus heeft deze ervaren. Dit gebeurde aan het kruis, toen Hij tot zonde werd gemaakt. In dit ondoorgrondelijke, verschrikkelijke, onbegrijpelijke eenzame moment, voelde Hij Zich zelfs verlaten van Zijn Vader. Zijn leven stond in het teken van Zijn zondeloosheid, maar aan het kruis stond Zijn leven in het teken van de zonde die Hij in gehoorzaamheid en vrijwillig droeg.
Heeft de Heere Jezus eenzaamheid gekend? Jazeker, Zijn leven werd vanaf Zijn jongste jaren tot aan Zijn sterven getekend door eenzaamheid. De momenten in Gethsémané en Golgotha waren uniek en verschrikkelijk eenzaam. Niemand heeft ooit de diepte van eenzaamheid ervaren en begrepen zoals de Heere Jezus. Hij zal jouw eenzaamheid begrijpen, omdat Hij die Zelf gekend heeft. Hij kent niet alleen je eenzaamheid, maar heeft die ook vernietigd. Hij droeg de zonde die ons vervreemdde van God en stierf in jouw plaats. Je bent geen vreemde meer, maar je bent een medeburger met alle heiligen en een lid van het gezin van God. Voor een kind van God is er de gemeenschap met God en met alle medegelovigen tot in eeuwigheid en dat verdrijft de eenzaamheid.
Twee waarheden die helpen
Bovenstaande conclusie kan misschien wat kort door de bocht zijn. Maar het is een uitdaging om juist Gods Woord te laten spreken rondom dit thema. De eerste leugen die ik daarom zou willen elimineren is dat we denken alleen te zijn. Door verschillende omstandigheden kunnen mensen met het gevoel leven dat ze alleen op de wereld zijn en voelen zich geïsoleerd en onbegrepen. Maar het probleem is dat we dan te veel op ons gevoel leven en te veel kijken naar onze omstandigheden in plaats van te vertrouwen op dat wat de Schrift ons zegt.
Als we gaan zoeken naar de waarheid, gaan we zien dat God ons genadig is; een kerk met medebroeders en -zusters en de inwoning van de Heilige Geest. Dit zijn wapens in de strijd tegen eenzaamheid. We hebben de mogelijkheid om ons te wenden tot onze vrienden, onze broeders en zusters in het lichaam van Christus, onze oudsten, het pastoraal team. Zij beschermen ons voor het gevaar van isolement. Als we actief betrokken zijn in onze gemeente, regelmatig aanwezig zijn, trouw onze taken doen en anderen inspraak laten hebben in ons leven, zal dit eenzaamheid voorkomen.
De tweede leugen die ik wil weerleggen is dat God niet voldoende is in ons leven. Gods beloften maken juist duidelijk dat het kennen van Hem genoeg is en door deze wetenschap hoeven wij nooit eenzaam te zijn. Iedere Persoon van de Drie-eenheid is uitdrukkelijk beloofd aan de gelovigen en werkzaam in de gelovigen. Het is God de Vader Die zegt: ’Wees sterk en moedig, wees niet bevreesd en schrik niet voor hen terug, want het is de Heere, uw God, Die met u meegaat. Hij zal u niet loslaten en u niet verlaten’ (Deuteronomium 31:6). De Heere Jezus Zelf heeft beloofd: ’En zie, Ik ben met u al de dagen, tot de voleinding van de wereld’ (Mattheüs 28:20). De Heere Jezus belooft de twaalf discipelen dat de Heilige Geest zal komen: ’Maar u kent Hem, want Hij blijft bij u en zal in u zijn’ (Johannes 14:17). Er is geen grotere bron van vervulling en blijdschap dan de aanwezigheid en gemeenschap van God. Voor een christen zijn de beloften van Gods Woord een bron van vreugde. Wanneer we gewillig vertrouwen en trouw staan op deze beloften, zullen we de vrijheid ervan kennen, vrede ervaren en ons verblijden in Hem. Dit houdt ons af van eenzaamheid.
Wat te doen?
We hebben gezien dat eenzaamheid niet hetzelfde is als alleen zijn. Eenzaamheid wordt ervaren en is een subjectieve beleving. Het kan zijn dat mensen wel zien dat iemand veel alleen is, maar zij weten niet wat de ander daarbij voelt. Daarom is het allereerst goed dat diegene die veel alleen is ook aan anderen gaat vertellen dat hij zich eenzaam voelt.
De mensen die in contact komen met mensen die zich eenzaam voelen moeten oppassen de situatie te bagatelliseren: “Uw kinderen komen toch regelmatig”, of “‘s zondags kunt u toch naar de samenkomsten”, enz. Deze goedbedoelde opmerkingen kunnen ervaren worden als afwijzing waardoor mensen zich niet begrepen voelen.
Het is goed om mensen te stimuleren om deel te nemen aan gemeentelijke activiteiten. Let wel op dat het een grote stap kan zijn om alleen ergens naar toe te gaan. Wanneer we eenzame mensen ergens in willen betrekken, zullen we ze mee moeten nemen, zodat ze weer in contact komen met anderen.
Als laatste zou ik willen zeggen dat het belangrijkste wat we kunnen doen is, eenzame mensen opnieuw leren zich te hechten aan God de Vader en God de Zoon door het werk van de Heilige Geest. Dit betekent dat je hen stimuleert om Gods Woord te openen of samen Gods Woord te gaan lezen en overdenken. Ook kan gezamenlijk gebed mensen weer terug brengen bij de Bron van het leven. Zo helpen we hen de leugens te weerleggen en te steunen op de beloften die ons in het Woord gegeven zijn. Namelijk dat we onze vervulling vinden in Hem en dat we in relatie met Hem mogen leven: ’Dag aan dag overlaadt Hij ons, Die God is onze zaligheid’ (Psalm 68:20).
Martin Penning
